Uncut Gems

Komediebegrip Adam Sandler speelt in Uncut Gems een voor de verandering serieuze rol als juwelier die onder tijdsdruk zijn investering moet redden. De film van de gebroeders Safdie kan zich meten met de beste thrillers uit de Amerikaanse filmgeschiedenis.

Om maar aan te geven hoe gestroomlijnd de kijkervaring van Uncut Gems is: de psychedelische openingssequentie belandt via de opaalmijnen van Ethiopië regelrecht in de prostaat van Adam Sandler. De glansrijke filmmuziek van Daniel Lopatin glinstert nog na terwijl Sandlers personage Howard Ratner een medische check-up krijgt. Wat de dokter daarna zegt doet er niet eens toe. Deze gehaaide juwelier moet razendsnel zijn torenhoge gokschulden afbetalen door een geïmporteerde, peperdure, zuivere zwarte opaal te laten veilen.

Van de donkere schachten in Ethiopië, waar mijnwerkers bloed, zweet en tranen stoppen in het winnen van de zeldzame edelstenen, tot aan de binnenkant van Ratners lichaam; deze film gaat over mensen die bezeten zijn van opaal. Basketbalicoon Kevin Garnett bezoekt Ratners juwelierszaak, kijkt in de steen en voelt het ook: in een caleidoscopische aaneenschakeling van beelden flitst zijn leven aan hem voorbij. Hij moet en zal die steen hebben, al is het maar voor een dagje zodat hij zijn wedstrijd beter zal spelen. En vervolgens komt hij de steen natuurlijk niet terugbrengen.

Het koortsachtige verlangen van de personages in Uncut Gems wordt weergaloos in beeld gebracht door cameraveteraan Darius Khondji (Se7en, 1995; Amour, 2012). Zijn cinematografie heeft hier diezelfde rauwe directheid als vroege Martin Scorsese of Abel Ferrara en hetzelfde contemplatieve gevoel voor kleur en textuur als de beste films van Michael Mann. Onvergetelijk is een scène in een nachtclub waar plots de blacklights aangaan. De abrupte verandering in licht en kleur verbeeldt Ratners groeiende wanhoop. Ziet hij zijn steen op tijd terug voor de veiling die zijn leven moet redden?

Hier en nu
Nooit verwacht dat we dit  zouden schrijven, maar Adam Sandler is uitmuntend als de huichelachtige Ratner. In Paul Thomas Andersons Punch-Drunk Love (2002) zagen we trouwens al dat deze acteur van platte komedies als The Waterboy (1998), Anger Management (2003) en Grown Ups (2010) ook beschikt over een uitgebreid emotioneel register. De Safdies zijn de eerste regisseurs die daar sinds Andersons film een beroep op doen. Het is ook bewonderingswaardig hoeveel aspecten van Ratners leven ze in deze film met moordend tempo weten te stoppen. We krijgen inzicht in zijn harteloze familieleven, zijn Joodse afkomst en zijn rol als sugardaddy in een op geld en seks gebaseerde affaire met zijn werknemer Julia (een stralend debuut voor Julia Fox).

Maar steeds is daar weer Ratners groeiende stress. Hij moet die steen achterna, terwijl hij zelf op de hielen wordt gezeten door gewelddadige schuldeisers. Net als in eerdere films van de Safdies, zoals heroïnedrama Heaven Knows What (2014) en Robbert Pattinson-misdaadvehikel Good Time (2017), draait alles in Uncut Gems om het hier en nu. “Ik ben door het nu geobsedeerd”, zei Josh Safdie al in 2017 op het filmfestival van Cannes naar aanleiding van Good Time. “Ik heb aan niets een grotere hekel dan aan tijd. Nu is het enige moment waarop tijd niet bestaat. Het is voor mij een ontzettend diep en reflexief moment.”

Obscure onderwereld
Dit is een extreem stressvolle thriller, met zeldzame diepgang in spel, beeld en geluid. Mede door een mateloze fascinatie voor het ondergrondse circuit van gokverslaafden, juwelenzwendelaars, lommerds en gangsterhandlangers voelt de film als een update van klassiekers uit de New Yorkse filmgeschiedenis. Makers als Martin Scorsese, Sidney Lumet, John Cassavetes en Abel Ferrara doken eerder met soortgelijke energie in de obscure onderwereld van de metropool in films als Mean Streets (1973), Serpico (1973), The Killing of a Chinese Bookie (1976) en Bad Lieutenant (1992).

Uncut Gems voelt als een eerbetoon aan deze hoogtijdagen van Amerikaanse onafhankelijke cinema. Tegelijkertijd staat de film volledig op zichzelf. De Safdies hebben in het joodse juweliersdistrict hun eigen urgente misdaadverhaal gevonden en blijken bovendien meesters in het verbeelden van hoe het hedendaagse New York als stad in elkaar zit. Ze weten exact hoe figuren als Ratner zich wel of niet in bepaalde culturele kringen kunnen bewegen.

Voeg daaraan toe dat ze begrijpen wat de moderne stress en dopamine-toevoer van smartphone-notificaties met een verhaal kunnen doen en je moet concluderen dat de broers tot de meest getalenteerde filmmakers van het moment behoren. Er zijn maar weinig films die zo op de zenuwen werken en tegelijk zo vermakelijk zijn als Uncut Gems.