For Sama

Als de dood uit de lucht komt vallen, pakken moedige burgers hun wapens op. In het geval van filmmaker Waad El-Kateab betekent dat haar camera, maar vooral: veerkracht en liefde. Documentaire For Sama laat ons de Syrische revolutie zien door de ogen van een jonge moeder.

“Wat voor leven heb ik je gegeven. Zul je me ooit vergeven?” Bijna fluisterend prevelt Waad el-Kateab deze woorden tegen haar net geboren dochter. Een kind, geboren tussen de bomaanslagen in het Syrische Aleppo, een stad van stof.

For Sama, de winnaar van de publieksprijs op het afgelopen IDFA, vertelt vanuit de operatiekamers van een ziekenhuis het persoonlijke verhaal van El-Kateab en haar gezin gedurende vijf jaar tijdens de belegering van Aleppo. Geen klaagzang maar een liefdesbrief, opgedragen aan Sama, de oudste dochter van de filmmaker, die 21 was toen in 2012 de Syrische revolutie begon. El-Kateab en haar man zijn activisten van het eerste uur en vluchten is voor hen onbespreekbaar. Dus ze blijven, ook als hun dochter geboren wordt. In hun verwoeste stad verzorgen ze met een klein team van dokters en verplegers met gevaar voor eigen leven de gewonde achterblijvers.

Poëtisch, oprecht en pijnlijk is El-Kateab’s voice-over waarin ze haar dochter en daarmee alle Syrische kinderen toespreekt. En dat terwijl de regisseur, die marketing studeerde voordat de revolutie losbarstte en zichzelf vervolgens het filmmaken aanleerde, in eerste instantie niet zelf centraal wilde staan in de film. Tijdens de montage ondervonden zij en haar Britse coregisseur Edward Watts echter dat het onvermijdelijk was: de film kon niet anders dan haar persoonlijke verhaal vertellen.

De gelijkenissen met het begin januari verschenen The Cave van Feras Fayyad, ook een documentaire over een Syrisch ondergronds ziekenhuis, zijn niet te missen. In beide films creëert de noodtoestand ruimte voor vrouwen om aan het roer te gaan staan – bij For Sama als regisseur, bij The Cave in hoofdpersoon dokter Amani, die het hoofd wordt van haar ziekenhuis. De films verschillen ook: The Cave toont hoe dokter Amani en haar team steeds dieper wegzakken in de wanhoop. En hoe dichtbij Fayyad ook is gekomen, Amani blijft vooral een professional – zelfs tijdens een feest voor haar dertigste verjaardag houdt ze haar doktersjas aan.

For Sama schetst dezelfde oorlogsgruwelen, maar het zijn juist de kleine, alledaagse momenten die de film een buitengewone gelaagdheid geven. “Hamza, ik ben zwanger”, oefent El-Kateab terwijl ze zichzelf in de spiegel filmt. Ze lacht en met het opkrullen van haar lippen straalt een gloedvolle warmte van het scherm. Zo biedt El-Kateab weerwoord tegen de haat en vernietiging die haar omringen: met liefde.

Eigenlijk zou je willen dat For Sama nooit gemaakt was. Dat Waad el-Kateab inmiddels was afgestudeerd en veilig in haar thuis Aleppo zou wonen. Helaas is de film er wel, én gelukkig is deze film er. Een persoonlijk, rauw verhaal, van binnenuit verteld door een vrouw die je van je stoel blaast met haar veerkracht en optimisme. Een film over oorlog maar vooral: een film over liefde.