Thomas Vinterberg over Kursk

Twintig jaar geleden liet Thomas Vinterberg een Deense bourgeois familie uit elkaar vallen in zijn Dogma-hit Festen. In zijn duikboot­film Kursk gebeurt het omgekeerde: een groep Russische mariniers trekt naar elkaar toe wanneer ze gezamenlijk op de bodem van de zee vastzitten. Vinterberg: ‘Kursk gaat over de mens in zijn puurste vorm.’

Je ontkomt er niet aan wanneer je Thomas Vinterberg spreekt: Festen, zijn doorbraakfilm uit 1998 over een desastreus familiefeest. Ook tijdens ons gesprek over zijn nieuwe film Kursk komt de Dogma-hit op verschillende momenten ter sprake. “Festen heeft een stempel op mijn leven gedrukt”, aldus de Deense regisseur, te gast tijdens het Parool Amsterdam Film Festival. “En eentje waar ik eigenlijk meteen al moeite mee had. Nu ik erop terugkijk vind ik het te veel een vormexperiment. Dat was filmen toen voor ons: radicale vertelvormen bedenken. Niet onbelangrijk natuurlijk, maar het voelde ook al gauw als een keurslijf. Ik heb jarenlang ingewikkelde plannen verzonnen, terwijl het me eigenlijk veel meer om mensen te doen is. Wat drijft en verbindt ons? De mens in zijn puurste vorm, daar gaat Kursk volgens mij ook over.”

Kursk is een klassiek vertelde duikbootfilm, gebaseerd op de ramp met de Russische atoomonderzeeër Koersk, die op 12 augustus 2000 na een mankement in de Barentszzee tot zinken kwam. Het is zowel een grote avonturenproductie vol met actiescènes en een CGI-onderzeeër, als een vintage Vinterberg-concept. Zijn oeuvre (van Festen tot Kollektivet) zit namelijk vol met personages die gedwongen worden elkaar eens echt in de ogen te kijken, voorbij sociale en culturele pretenties. Zo ook in Kursk: zowel het kleine groepje mariniers dat onder leiding van kapitein Mikhail Kalekov (Matthias Schoenaerts) in het duikbootruim hoop houdt op een reddingmissie, als de achterblijvers op het vasteland (onder wie Mikhails vrouw Tanya, gespeeld door Léa Seydoux) die radeloos en cynisch die falende Russische operatie gadeslaan.

Adem inhouden
Vinterberg kan zich vinden in die karakterisering. “Kursk is inderdaad een grotere productie dan ik normaal zou doen, maar ik heb er wel mijn eigen draai aan gegeven. In het oorspronkelijke scenario van Robert Rodet [bekend als scenarist van Saving Private Ryan, GS] ontplofte de boot al ergens op pagina vijftien en ontvouwde de rest zich als een politieke thriller. Dat vond ik veel te algemeen. Wat me wel in het verhaal aansprak waren de personages: hun levens, de manier waarop die mariniers in de onderzeeër samen zijn, hoe ze na het ongeluk de dood in de ogen kijken. Ik wist dat ik daar thematisch mee uit de voeten kon. Ik doe het, zei ik na het lezen, maar wel als ik er een Vinterberg-touch aan kan geven. Daardoor is de menselijke kant van de ramp veel belangrijker geworden.”

Niet verrassend dat de menselijke sterfelijkheid daardoor een belangrijk thema is geworden – ook omdat de echte ramp uiteindelijk een tragisch afloop kende. Al in de openingsscène kondigt Vinterberg het naderende onheil aan wanneer Mikhail en zijn zoontje Misha kijken wie het langst zijn adem kan inhouden. “Ergens gaan al mijn films over onze houding ten opzichte van de dood. Als ik bijvoorbeeld naar de familiestrubbelingen in Festen kijk of de paranoia-cultuur in Jagten, dan zit daar ook een deel angst voor de dood in. Mensen komen in actie wanneer ze beseffen dat hun leven ooit eens ophoudt te bestaan. Dat kan gepaard gaan met angst en radeloosheid, maar je kunt de dood ook met moed tegemoet treden. Daarom heb ik zulke bewondering voor die mariniers in Kursk. Ja, die ramp was een tragedie, maar als je ziet met hoeveel liefde en respect die crew elkaar bijstond met de dood in de ogen. Dat is ook inspirerend.”

Arrogant
Toch was er ook twijfel voordat hij aan het project begon. Luc Bessons productiehuis Europacorp produceerde de film en eiste dat de voertaal Engels zou zijn. “Daar heb ik in eerste instantie over getwijfeld. Wat is er arroganter dan een Deense regisseur die in het Engels een verhaal over Rusland vertelt? Uiteindelijk heb ik het als een uitdaging gezien, want taal is in film inderdaad slechts dat wat uit iemands mond komt. Je hebt natuurlijk ook filmtaal, of de emoties die worden gecommuniceerd. Zelfs het zeemansjargon waarmee de mariniers spreken, is anders dan Russisch. Al die aspecten moesten dus zo geloofwaardig mogelijk zijn om de film te laten werken. Er liepen talloze adviseurs op de set rond en met de cast bestudeerden we handleidingen en scheepstermen. Ook heb ik een aantal maanden samen met Robert Rodet het scenario bijgeschaafd. Dan zaten we weer iets uit te zoeken over radartechnieken of iets dergelijks. Dat was zo’n andere ervaring dan ik gewend was. Op een dag had ik een grappig besef: zou die Festen-regisseur ooit hebben kunnen bedenken dat hij twintig jaar later zou zitten bakkeleien met de scenarist van Saving Private Ryan over de mechanieken van een zuurstofgenerator? Ik denk het niet, haha.”