Focus: Illegaal naar Palestina

The Illegals

Wie denkt dat de mix van fictie en documentaire in film iets van deze tijd is, moet The Illegals uit 1948 gaan zien in het National Holocaust Museum in Amsterdam. Het museum, dat twee jaar geleden werd geopend, vertoont de film van regisseur Meyer Levin (1905-1981) eenmalig op 9 december in het kader van de expositie Exodus: Illegale Palestinagangers 1945-1948. The Illegals volgt eind 1947 de tocht van een groep Oost-Europese joden naar Palestina. Eerst reizen zij via smokkelroutes naar Italië, vanwaar ze illegaal met gammele boten naar Palestina varen. Dat was in 1947 nog Brits mandaatgebied en de Britten weigerden de groep de toegang tot Palestina. De marine enterde de scheepjes en arresteerden de migranten.

Het unieke van The Illegals is dat documentaire en fictie volkomen door elkaar lopen. De film lijkt één groep Joden te volgen, maar Levin, over hem zo meer, filmde zeven maanden honderden Europese Joden, die weg wilden van het continent waarop de Holocaust had plaatsgevonden. Onder hen ook Holocaustoverlevenden. Om de identificatie van de kijker te vergemakkelijken maakte Levin er in de montage één groep van. Ook bedacht hij om dramatische redenen als hoofdpersonages een jong Pools stel, dat als het na de oorlog de ruïnes van het getto in Warschau ziet, zeker weet dat het naar Palestina wil.

Inspiratie voor The Illegals haalde de Amerikaanse schrijver en journalist Levin uit het drama van de Exodus in 1947, het schip met voornamelijk illegale Amerikaanse joodse migranten, die niet in Palestina werden toegelaten en werden teruggestuurd naar Europa. Levin, die als eerste het dagboek van Anne Frank tot een toneelstuk had bewerkt, dat door ruzie met Otto Frank nooit werd opgevoerd, werd zo geraakt door het Exodusdrama, dat hij er een film over wilde maken. Met wat geld van Amerikaanse joodse organisaties maakte hij zonder filmervaring The Illegals, waarin hij dus werkelijk met tientallen illegale joodse migranten naar Palestina reist. De film werd in 1948 in Parijs en New York uitgebracht, maar niet het grote succes dat Levin er misschien van had verwacht. Het publiek wilde zo kort na de oorlog de realiteit nog niet zien, zei hij er later over. Dat twaalf jaar later de Hollywoodfilm Exodus een enorme hit werd, zal pijn hebben gedaan, maar die slikte hij weg. “Dat was typisch voor mijn lot.”

jck.nl/nl/tentoonstelling/exodus