Ryūsuke Hamaguchi over Evil Does Not Exist

Uit een geraffineerd drama waarin de komst van een glamping een rurale gemeenschap bedreigt, tovert de Japanse filmauteur Ryūsuke Hamaguchi een psychologische thriller over het irrationele handelen van de mens.

Je kunt je voorstellen dat na het winnen van een Oscar de filmwereld aan je voeten ligt. Zeker voor onafhankelijke regisseurs uit het arthousecircuit is het een mogelijkheid om eens echt groots uit te pakken – om bijvoorbeeld die ene, veel te dure film te maken die je al jaren in het achterhoofd hebt.

Zo’n mogelijkheid had er vast ook voor Ryūsuke Hamaguchi in kunnen zitten. In 2022 won zijn sublieme Murakami-verfilming Drive My Car terecht de Oscar voor Beste Internationale Film, waardoor zijn psychologisch onderbouwde type cinema ineens een veel groter publiek bereikte. Hoe volg je zo’n monstersucces op?

Daarom is het zo interessant dat opvolger Evil Does Not Exist het eigenzinnige, kleine en enigszins obscure karakter van vroeger werk als Passion (2008) en Happy Hour (2015) behoudt. Hamaguchi zwakt zijn scherpe filmstijl hier niet af, maar intensiveert hem juist, door wranger, spannender en vreemder territorium te verkennen en nog dieper te graven in de onvoorspelbaarheid van de menselijke natuur. Leidend zijn de enigszins verontrustende composities van Eiko Ishibashi, die ook de soundtrack van Drive My Car verzorgde en die aan Hamaguchi vroeg beelden te leveren bij de nieuwe muziek die ze aan het schrijven was. Die beelden zijn uiteindelijk Evil Does Not Exist geworden, een geraffineerd drama dat zich in de natuur buiten Tokio geleidelijk ontvouwt tot psychologische thriller.

Hamaguchi situeert zijn drama rondom het dorpje Mizubiki, waar Takumi en zijn dochter Hana een vrij harmonieus leven leiden omgeven door natuur. Er schuilt een soort ambachtelijke en meditatieve kwaliteit in de manier waarop ze schoon drinkwater aftappen van kabbelende beekjes, of wilde wasabi plukken voor het lokale restaurant. Een kwaliteit die verstoord dreigt te worden met de komst van een glamping, zeg maar het gentrificatie-model losgelaten op kamperen.

Zoals in eerder werk zet Hamaguchi deze kapitalistische indringers niet zomaar neer als harteloze slechteriken. Het is in zijn films altijd complexer dan dat. Maar wat Evil Does Not Exist wel haarfijn ontleedt, is wat er gebeurt wanneer een fragiel ecosysteem (zowel in de biologische als in de sociologische zin) verstoord wordt. Een belangrijke metafoor in de film is die van een wild hert: met een kogel in de buik kan ook zo’n zachtaardig beest onverwachts hard van zich afslaan. Dat inzicht leidt tot een van de meest onheilspellende en kronkelachtige films die Hamaguchi tot nu toe heeft gemaakt, inclusief een ontknoping die journalisten in Venetië nog lang na de première van de film probeerden te ontrafelen. Dat lastig te doorgronden einde bleek een handige invalshoek om het te hebben over de gelaagde films van Hamaguchi.

Eigenlijk gaan al uw films over hoe mensen op onvoorspelbare manieren kunnen handelen. Is het dat grijze gebied van ons irrationele gedrag dat u het meest interessant vindt om te verkennen? “Dat is het inderdaad. De mens is een onbetrouwbaar dier. Als een personage iets uitdrukt in woorden, is diegene niet gelijk de waarheid aan het vertellen. Wanneer alles in woorden uitgedrukt kan worden, vindt wat er daadwerkelijk gevoeld wordt buiten die woorden plaats. De diepste gevoelens van de mens laten zich dus uitdrukken in handelingen. Gebaren verraden eigenlijk onze woorden een beetje. En dat is ook zo in film, en zo laat ik dus graag de ambiguïteit van mijn personages zien. Ik denk dat mensen dit mysterieuze element van hun verborgen gevoelens nodig hebben. Het is een monsterlijkheid die onderdeel van ze is. Het is wat ze menselijk maakt en ik probeer dat in mijn films te onderzoeken.”

Evil Does Not Exist bekommert zich ook om de natuur, om de rurale omgeving die tegenwoordig onder constante dreiging staat. Wat is uw relatie met zulke omgevingen en waarom wilde u dit verhaal vertellen? “Ik moet toegeven dat ik nooit echt een innige band met het platteland heb gehad. Het grootste deel van mijn jeugd heb ik juist in stedelijke omgevingen doorgebracht. De reden dat de focus van deze film zo op de natuur en op ecologie ligt, is omdat de locatie van de film de plek is waar Eiko Ishibashi woont. We hebben meer dan een jaar over en weer gefantaseerd over wat onze volgende film zou worden en om dat proces echt door te zetten moest ik wel langskomen om te zien waar ze woont en werkt. Want het is haar omgeving die een grote inspiratie vormt voor het werk dat zij doet.”

Wat deed het met uw gevoeligheid als kunstenaar om op die plek te zijn? “Ik leerde er mijn eigen relatie met de natuur ontwikkelen. Eiko stelde me voor aan haar vrienden uit de buurt die alles wisten over de bomen, over waar wasabi groeide en waar schoon water stroomde. Ik heb al die dingen geleerd voordat ik begon te schrijven aan Evil Does Not Exist. Ik groeide dus naar de personages in mijn film toe en kwam dichter bij de kern van het verhaal te staan.”

Uw film is vrij beknopt, maar dankzij een geraffineerde kadrering alsnog enorm gelaagd en complex. Ik vroeg me af hoe u nadenkt over wat u toont en wat u weglaat in de constructie van uw verhaal. “Dat vraag ik me zelf ook vaak af: wanneer is het klaar? In het geval van Evil Does Not Exist kan ik echter zeggen: het is uiteindelijk het verhaal van een vader en dochter. Zij zijn het middelpunt en de film observeert de kleine verschuivingen in hun relatie. Want al die invloeden van buitenaf – in de vorm van het team dat de glamping komt aanleggen – testen die relatie. Die indringers leggen uiteindelijk ook bepaalde aspecten van die relatie bloot die veel dieper liggen dan ze zelf denken. Natuurlijk zijn die indringers, en de andere personages in de film, ook belangrijk en probeer ik ze zo gedetailleerd en levendig mogelijk af te beelden. Maar uiteindelijk heb ik twee hoofdpersonages in het hart van mijn film. De rest speelt zich af in de periferie. En dan zeg ik maar tegen mezelf: meer kan ik niet doen. Ik heb de best mogelijke film gemaakt over deze personages die ik in me heb zitten. Ik hoop vervolgens altijd dat dat genoeg is.”