Nora Fingscheidt over System Crasher

De negenjarige Benni, het onhandelbare meisje uit System Crasher, brult alles bij elkaar. Om die chaos te creëren en geloofwaardig neer te zetten wist de Duitse regisseur en scenario-schrijver Nora Fingscheidt dat haar film nét iets te lang moest worden, zodat je als kijker dichter bij de belevingswereld van Benni komt.

Ik ontmoet Fingscheidt op het filmfestival van Karlovy Vary, een aantal maanden na de wereldpremière in Berlijn, waar ze de laatste regisseur werd die de Alfred Bauer-prijs kreeg uitgereikt voor cinematografische vernieuwing (het naar boven komen van een mogelijk naziverleden van Bauer heeft ervoor gezorgd dat de prijs nu anders heet). System Crasher is vernieuwend omdat het kijkers de mogelijkheid geeft mee te leven met een jong ‘probleemgeval’ dat onhandelbaar is en nergens, bij pleeggezinnen noch in opvanghuizen, haar draai kan vinden.

Het verhaal van System Crasher geeft een nauwkeurig beeld van hoe het Duitse zorgsysteem werkt — en eigenlijk niet werkt voor patiënten zoals Benni. Hoe belangrijk waren alle bureaucratische details voor u? “Eerlijk gezegd waren we in het begin een beetje bang dat niemand dit verhaal buiten Duitsland interessant zou vinden omdat die ‘Bürokratiewahnsinn’ zo centraal staat. We leven volgens mij echt in een bureaucratiedictatuur, overal zijn regeltjes voor. Na de première werd het me pas duidelijk dat de film ook over iets heel anders gaat. En dat is de behoefte van mensen aan onvoorwaardelijke liefde – en dat is natuurlijk heel universeel. Maar dat had ik echt niet gepland! Mensen hebben de film nu in Lapland, in Korea en in Portugal gezien en ik zie telkens weer dezelfde emotionele reactie en besef dan weer dat films mensen ook echt dichter bij elkaar brengen, ook al lijkt het soms dat we niets gemeen hebben met elkaar. Sommige films kunnen ons echt weer terugbrengen tot ons essentiële mens-zijn.”

Waarschijnlijk weten veel mensen niet dat er ook in een land als Duitsland mensen zijn die nergens terecht kunnen voor zorg? “Het feit dat sommige mensen buiten de boot vallen in de ggz, ook in een verzorgingsstaat als Duitsland, is bij ons inderdaad weinig bekend en ik hoop dat deze film daar meer ruchtbaarheid aan kan geven. De mensen die in de zorg werken weten het natuurlijk wel, maar daar houdt het wel mee op. Het verhaal heeft dus wel een kleine politieke dimensie maar dat aspect is voor mij absoluut niet doorslaggevend. Misschien wil ik op een dag wel een film maken over een kikker in mijn achtertuin en dat moet natuurlijk ook kunnen!”

Ik had het gevoel dat deze film juist héél politiek is. Het gaat over iemand gaat die buiten het systeem valt en daardoor laat de film zien dat het systeem niet perfect werkt. Maar u ziet uzelf volgend jaar net zo goed een volstrekt apolitieke, romantische komedie regisseren? “Ik zie mezelf überhaupt geen komedie maken. Grappen en timing zijn niet aan mij besteed. Dan wil ik liever een horrorfilm maken, die dan vermoedelijk  wel een politiek randje zal hebben. Get Out bijvoorbeeld vond ik heel knap gemaakt, hoe de horror en het politieke aspect daar constant door elkaar lopen. Zoiets zou ik graag doen. Ik hou van films die je uit je ‘comfort zone’ halen, films waarbij je ineens mee kunt leven met iemand waarvan je dat helemaal niet verwacht had, films die bij het publiek de grens een beetje verleggen over wat ze over zichzelf denken te weten.”

Hoewel we duidelijk met een negenjarige meeleven is dit geen jeugdfilm. “Het is zeker geen jeugdfilm want het gaat niet alleen over Benni. De film laat je ook door de ogen kijken van volwassenen die wanhopig en machteloos moeten toezien hoe een kind haar eigen leven aan het vergallen is. Het was voor mij erg belangrijk dat we Benni af en toe  alleen laten en met Micha of Frau Bafané meegaan. Ik heb daar kritiek op gekregen omdat sommige kijkers liever consequent bij Benni blijven. Maar die versie van het verhaal zou voor mij niet interessant zijn geweest. De film heet System Crasher en je kunt geen crasher zijn zonder het systeem. En met het systeem bedoel ik de regels maar ook de mensen die de regels implementeren en handhaven.”

Het verhaal heeft geen traditionele opbouw omdat er voor Benni eigenlijk geen ideale oplossing bestaat. Hoe lastig was het om het verhaal te structuren? “Een van de moeilijkste dingen was inderdaad om de juiste dramaturgie te vinden. Het is geen traditioneel verhaal waarin je aan het begin een probleem hebt en je al een idee hebt van de oplossing waar de hoofdpersoon naartoe kan werken. Ik vond het belangrijk om te laten zien dat er veel in de rondte wordt gelopen met een kind zo lang er geen oplossing voorhanden is.
“Het was dubbel lastig omdat er geen traditionele antagonist is; de grootste vijand van Benni is Benni zelf, en haar trauma. Ik heb hard gezocht naar andere films waarin de hoofdfiguur zijn eigen vijand was. Eentje die me veel heeft geholpen is Made in Britain, met een piepjonge Tim Roth als neonazi. Oslo, 31. august was nog zo’n film waarin de oorzaken van de tragedie niet van buiten komen maar vooral in de hoofdfiguur zelf zitten. Wat ons hielp om ritme en structuur te vinden, was de beslissing om Benni’s energie in alle aspecten van de film naar voren te laten komen. Dus ook in de muziek, in de kleuren, in het geluid en het ritme van de montage. De film is ook opzettelijk iets te lang, heeft net te veel personages en eindes. Dat helpt allemaal om de kijker Benni’s ongeduld en frustratie te laten voelen.”