Noémie Merlant over The Balconettes

Met haar prettig gestoorde vrouwenportret The Balconettes stelt acteur/regisseur Noémie Merlant patriarchaal geweld aan de kaak én viert ze vrouwelijke vrijheid.

“Noémie Merlant heeft komisch talent”, stelde regisseur Jacques Audiard, die met haar werkte voor Les Olympiades (2021). We zagen het niet meteen in films als Portrait de la jeune fille en feu (2019), maar na The Balconettes (Les femmes au balcon) hoeft daaraan niet meer getwijfeld te worden.

Als acteur, coscenarist en regisseur is Merlant de motor van deze punkfabel die op absurd grappige wijze – en flirtend met de grenzen van de wansmaak – thema’s als misogynie, seksueel misbruik en vrouwelijke solidariteit aansnijdt. Vintage #MeToo, maar de aanklacht wordt wel op smaak gebracht met een portie humor en een snufje fantasie.

Haar komedie herinnert aan de uitbundigheid van Entre tinieblas (1983) en Matador (1986). “Bedankt voor het compliment, ik houd van Pedro Almodóvar”, reageert Merlant wanneer ik die vergelijking aan haar voorleg in Gent. “Ik ben fan van zijn humor en zijn vermogen om ons anders naar dingen te doen kijken. Films maken is de wereld een spiegel voorhouden waarin dingen op ongewone wijze zichtbaar worden.”

Een spiegel die pijnlijke gevoelens uitvergroot. “Ik vertrok vanuit een reële emotie die ik deel met mijn filmpersonage Élise: een slecht gevoel bij een relatie waardoor je vlucht naar vrienden. Toen ik daardoor een tijdje alleen met vrouwen samenleefde, voelde dat als een opluchting. Buiten het blikveld van mannen kreeg ik het gevoel dat mijn lichaam bevrijd was. Omdat ik niet langer hoefde te bekoren. Ook de gesprekken verliepen anders. We praatten vrijuit over onze ervaringen en trauma’s. Ik ben als zeventienjarig model seksueel misbruikt door een fotograaf en voelde de nood om tot een soort catharsis te komen. Men geloofde mij wel toen ik mijn ervaring deelde, maar alles werd geminimaliseerd. Dat gegeven en mijn ervaring wilde ik oproepen. Samen met het gevoel van solidariteit en bevrijding die het samenleven met vrouwen gaf – een emotie die ik voordien nooit gekend had.”

De sfeer in de film blijft ondanks de ernst van de thematiek ontspannen. “Toen we als vrouwen onderling vrijuit over onze trauma’s spraken, deden we dat met humor. Zo creëerden we de afstand die nodig was om ons los te maken van schuldgevoelens en vooruitgang te boeken in het verwerkingsproces. Deze film is mijn ode aan vrije vrouwen en in een film die gaat over vrijheid moet alles mogelijk zijn. De opzet was om inhoudelijk en vormelijk grenzen te overschrijden. We kijken vanuit het perspectief van Nicole, een beginnend schrijver die haar stem en stijl nog zoekt. The Balconettes volgt haar in het verlangen genres en emoties te vermengen in zowel het echte leven als de literatuur. Zo ben ik zelf ook: lachen en huilen zijn met elkaar verbonden. We openen bewust met een romantische komedie, want daar dromen de vrouwen op het balkon van, maar de realiteit is anders. Daarom duiken we vervolgens de horror in.”

Met een wervelende camerabeweging van de vrouwen op het balkon naar het raam van hun fotograferende overbuurman en terug doet u het de kijker duizelen. “Die openingsscène knipoogt naar Rear Window [1954] en geeft aan dat de blik belangrijk wordt. Bij Hitchcock is er ook een fotograaf, wordt er gekeken naar een haast naakte vrouwelijke danser op een terras en zijn de ruimtes aan de overkant verbonden met mysterie en moord. Het idee met onze film was om eerst binnen te dringen in het appartement van de vrouwen, in hun intimiteit. Om dan de camera te draaien en te richten op de fotograaf die hen uitkleedt met zijn blik.
“Met The Balconettes wil ik aangeven dat kijken en verlangen niet het probleem zijn, dat doen vrouwen namelijk ook. Het probleem ontstaat wanneer er grenzen overschreden worden en een verlangen opgelegd wordt aan iemand anders. Het is niet aan vrouwen om het verlangen van mannen te regelen door hun eigen gedrag en uiterlijk aan te passen. Daarmee wilde ik spelen via het personage van Ruby, die mede door de warmte zin heeft om topless rond te lopen. Ik hoop dat de toeschouwer dit onbeschroomd topless rondlopen als normaal gaat zien.”

Aan het einde van de film zijn de mannelijke personages uit beeld verdwenen. Waarom is dat? “Wanneer de vrouwen aan het slot samen over straat lopen, zijn mannen niet uit het beeldkader geweerd, ze zijn naar de achtergrond verwezen. Eigenlijk toon ik daar een soort droom, een universum waarin vrouwen ongecompliceerd zichzelf kunnen zijn. Daarin had ik mannen kunnen integreren, maar we besloten dicht bij de schrijver en haar wereld, haar blik, te blijven.
“Bij het schrijven van het scenario stelden Pauline Munier, Céline Sciamma en ik ons de vraag of we bij die nachtmerrie van misbruik en wraak zouden blijven of toch een man met exemplarisch goed gedrag zouden introduceren. We besloten echter die politiek-correcte insteek te laten varen. Omdat toeschouwers ook wel weten dat niet alle mannen zo zijn. Maar vooral omdat de groteske stijl en humor die ik voor ogen had eerder vragen om larger than life-figuren dan om complexe, positieve personages. Karikaturen helpen om ons gedrag te bevragen.”

In de filmwereld is ‘grenzen verleggen’ in naam van de kunst vaak een alibi voor het overschrijden van grenzen. “Toen ik mijn filmcarrière begon, was de tirannieke, almachtige regisseur onaantastbaar en deed men alsof dingen alleen ontstonden door zijn toedoen en via het forceren van acteurs. Ondertussen is er toch wel wat veranderd. Door mee te werken aan films als Portrait de la jeune fille en feu, Les Olympiades en Tár [2022] zag ik dat het ook anders kan. Ik stelde vast dat ik zelf creatiever werk, wanneer ik me meer gerespecteerd en betrokken voel. Juist in het besef dat ik kan beslissen over mijn lichaam en dat men naar me luistert, kan ik meer van mezelf geven. Respect en communicatie versterken het creatieve proces.
“Wanneer je naar films van de zogenaamd goddelijke auteurs kijkt, zie je dat daarin vaak dezelfde beelden terugkeert. Wanneer er in openheid en samenwerking gecreëerd wordt, wanneer zoals vandaag de dag meer mensen zich kunnen uitdrukken, ontstaat er een grotere verscheidenheid en rijkdom.”

Waarom kiest u voor uitbundige cinema? “Ik hou van een exuberante, barokke sfeer en dus wilde ik iets dat kleurrijk was en flirtte met de grenzen van de goede smaak. Wansmaak is voor vrouwen een manier om wat vrijheid te vinden. Er wordt ons te vaak gevraagd om braaf en netjes te blijven. Ik wilde als vrouw en filmmaker risico’s nemen, op het gevaar af dat er dingen mislukten, en dat was het basisprincipe wat betreft vorm en inhoud.
“Dat we ver wilden gaan, wil niet zeggen dat er niet over nagedacht is. De Marilyn Monroe-look van Élise is natuurlijk symbolisch en verwijst naar zowel de mishandelde vrouw als naar de male gaze. Een archetype dat we via haar vriendinnen wilden bevrijden. Ruby gaat ver in de make-up en kleding die ze draagt, en datzelfde geldt voor de kleurrijke decors en bizarre objecten. De nadrukkelijke muziek, de mengeling van genres en stijlen, de frenetieke beeldvoering – alles flirt bewust met overdaad.”

Dat sluit aan bij de extreme hittegolf in Marseille. “Die hitte was belangrijk voor het drama. Wanneer het licht fel is, de lichamen zweten en de lucht drukkend is, heeft dat impact op de personages. Ik wilde ook een parallel trekken tussen een hitte verbonden met de klimaatcrisis en de vrouwen die op ontploffen staan. Wanneer het klimaat ter sprake komt en er geopperd wordt dat de aarde zich wreekt, zegt Nicole: ‘Nee, de aarde verdedigt zich.’ De aarde heeft zijn tolerantiegrens bereikt. Net zoals de vrouwen in de film.”

The Balconettes is vanaf 26 juni 2025 te zien in de bioscoop.