Redactioneel – juni 2025

Er was een tijd dat George Orwells 1984 overbodig leek.

Al die paniek over totalitaire regimes en big brother leken relikwieën uit een verleden waarin de staat de vrijheid van burgers bedreigde en kwaadwillende figuren de samenleving wilden vernietigen om zichzelf te verrijken onder het mom van ‘eigen volk eerst’ en gewapper met nationale vlaggen. Zaken waarvan we minstens een halve eeuw dachten dat het iets voor minder ontwikkelde landen was. Die tijd is voorbij: 1984 is voor het eerst sinds het verschijnen van het boek op 8 juni 1949 onmisbare, dat wil zeggen essentiële literatuur. Als het boek alarmbellen had gehad, zouden ze inmiddels allemaal afgaan.

Het eerste wat opvalt aan Orwells waarschuwingen in Raoul Pecks (I Am Not Your Negro, 2016) documentaire Orwell: 2+2=5, die in mei op het filmfestival van Cannes werd vertoond en later in Nederland te zien is, is hoe modern alles klinkt. Peck voert de kijker met korte fragmenten en hinkstapsprongen door het leven van Orwell – van het studeren op Eton met andere ‘lower upper middle class’-jongens (laat de klassenmaatschappij maar aan de Engelsen over) – tot Orwells laatste jaren op het Schotse eiland Jura, waar hij zich in 1946 samen met zijn zoontje had teruggetrokken.

Daar zou Orwell 1984 schrijven, zijn laatste boek. Dat persoonlijke verhaal mixt Peck met slogans uit het boek die we maar al te goed kennen: ‘onwetendheid = kracht’, ‘oorlog = vrede’ en ‘vrijheid = slavernij’. Wat in het boek doublethink heet. Peck monteert dat met nieuwsbeelden uit onze tijd, waarin politici/charlatans keihard voor de camera liegen.

Wat Peck doet, en het moet gezegd dat dat wat onwennig voelt na al die jaren vrede en genoegzaamheid, is niks minder dan oproepen tot revolutie. Wat velen van ons al maanden denken – alleen een opstand van het volk kan het fascisme tegenhouden – zegt Peck hardop aan het eind van de film.

Het meest cruciale verlies van de laatste tien jaar is het verdwijnen en in diskrediet brengen van waarheid, wetenschap, journalistiek en feiten, opgeblazen door dorpsidioten die goud geld verdienen aan het rondpompen van leugens: in Engelstalige landen Rupert Murdochs leugenfabriek (onder meer Fox News), maar elk land heeft ze: propaganda- en manipulatiemachines die zich verschuilen achter de persvrijheid.

Ondanks dat alles voelt Orwell: 2+2=5 niet als een pamflet. Waarschijnlijk omdat het een noodzakelijke documentaire is die door zoveel mogelijk mensen gezien moet worden om de vrijheid van ons allemaal te kunnen verdedigen.