Louis Hothothot, Oeke Hoogendijk en Diego Gutiérrez over het filmen van je ouders

Waarom zou je je ouders willen filmen? En als je hen filmt hoe ver je ga dan? Pak je ze met fluwelen handschoenen aan of ga je er hard in? Naast openingsfilm Four Journeys draaien ook Housewitz en The Mirror and the Window op IDFA om ontmoetingen tussen de makers en hun ouders. Oeke Hoogendijk, Diego Gutiérrez en Louis Hothothot in gesprek over misschien de meest ingewikkelde relatie in een mensenleven.

Ouders! Wat moet je ermee? Verlaat ze zo snel mogelijk, adviseert Philip Larkin (1922-1985) in het gedicht This be the verse. De Engelse dichter had op zijn zachtst gezegd geen hoge pet op van ouders: ‘They fuck you up, your mum and dad/They may not mean to, but they do/They fill you with the faults they had/And add some extra, just for you.’

In plaats van hard weglopen van je ouders, kun je ook een film over hen maken. Dat hebben Oeke Hoogendijk, Diego Gutiérrez en Louis Hothothot – nee, niet zijn geboortenaam maar kunstenaarsnaam – gedaan. Housewitz van Hoogendijk gaat over haar moeder, The Mirror and the Window van Gutiérrez grotendeels over zijn moeder, en Four Journeys van Hothothot over zijn relatie met zijn ouders en zus in China. Alle drie de films zijn geselectered voor de nieuwe Envision Competition op IDFA, Four Journeys opent op 17 november het festival. Op de redactie van de Filmkrant praten de drie over waarom zij de camera op hun ouders wilden richten, hoe ze het aanpakten en of het resultaat de relatie met hun ouders heeft veranderd.

Spijt
Hothothot (1986) verliet bijna tien jaar geleden zijn ouderlijke huis in China met de gedachte er nooit meer terug te komen. “Ik wilde voorgoed met mijn ouders en mijn oudere zus breken en in Holland een nieuw leven beginnen. In de vijf jaar die volgden, heb ik mijn moeder minder dan tien keer gebeld. Mijn vader sprak ik helemaal niet. Maar na vijf jaar wilde ik achter de emoties van mijn breuk kijken. Kon ik de relatie herstellen? Wat was er in het verleden precies gebeurd? Ik heb de camera gepakt en ben naar hen toegegaan. Ik ben er drie maanden gebleven en in de drie jaar erna telkens ook weer drie maanden.”

Bij Gutiérrez kwam het idee voor een film over zijn moeder niet van hemzelf, maar van zijn moeder in Mexico-Stad. “Twaalf jaar geleden maakte ik Parts of a Family over het huwelijk van mijn ouders. Mijn moeder had goede herinneringen aan die ervaring. Dat is denk ik de reden dat zij een paar jaar geleden bij me terugkwam. Ze had een beroerte gehad en belde me met een idee voor een film. Ze geloofde dat ze een zesde zintuig had en dat vertelde haar dat ze spoedig zou sterven. Ze wilde dat ik er een film over zou maken. Ik ben haar gaan filmen zonder te beseffen dat ik de laatste fase van haar leven filmde. Ze was al ruim drie jaar ziek en niets wees erop dat ze snel zou sterven.” In het voornamelijk in het appartement van zijn moeder gefilmde The Mirror and the Window blikt Gutiérrez’ moeder terug op haar ongelukkige huwelijk. Met spijt in haar stem vertelt ze over de grote liefde in haar leven, die ze liet glippen.

Naast Gutiérrez’ moeder is in de film de vier jaar geleden overleden filmmaker Danniel Danniel te zien en te horen. Ook het initiatief voor die opnamen lag niet bij Gutiérrez, die met Danniel Danniel bevriend was en vaak met hem samenwerkte. “Hij belde mij toen hij erg ziek was en vroeg of ik met hem wilde praten. Ik moest wel een camera meenemen. Ik deed wat hij wilde en heb in een café in Amsterdam een paar gesprekken met hem gevoerd over zijn leven. Na een paar maanden overleed hij onverwacht snel.”

Controle
Bij Oeke Hoogendijk moeten we vijftien jaar terug in de tijd voor Housewitz, dat haar moeder portretteert, die Theresienstadt overleefde, terwijl haar vader en haar broer in Auschwitz werden vermoord. “Ik wilde een film over haar maken, omdat ik nooit een film heb gezien over iemand die elke dag met de oorlog leeft. Elke dag was een gevecht voor haar. Dertig jaar is ze het huis niet uit geweest. Ze woonde en sliep in de huiskamer, die vol stond met tv’s en computers. Nooit is ze naar een première van een film van mij gekomen. Mijn huis heeft ze nooit gezien. Ze kwam zelfs niet op bezoek toen ik na mijn geboorte acht weken in het ziekenhuis lag en bijna dood ging. Ze kon het niet.”

Haar moeder vond een film over haar een briljant idee, zegt Hoogendijk. Lachend: “Ze was niet bescheiden.” De uitvoering verliep echter problematisch. “Het was erg gecompliceerd om met mijn moeder te zijn. Ze had een groot talent om alles beter te weten dan iedereen. “In het begin kwam ik met een kleine crew, maar die gooide zij er altijd uit.” Lachend: “Later gooide ze mij er ook uit. Ze wilde de regisseur zijn, altijd de controle hebben.”

Haar moeder kwam wel met een oplossing toen ze niemand meer in huis wilde hebben. “Ze stelde voor om webcams in haar kamer te zetten. Dat hebben we twee weken gedaan. Dat werkte goed, omdat mijn moeder altijd in zichzelf praatte. Daardoor leer je haar beter kennen. ‘Ik wou dat ik dood was’, is het eerste dat ze op de webcam zegt.” Zware woorden, maar Hoogendijk laat ook een andere kant van haar moeder zien. “Ik vind haar ook een grappig personage in de film. Ze vloekt veel en dat is grappig.”

Huilen
Hothothot, Gutiérrez en Hoogendijk verschillen in de benadering van hun ouders. Hothothot spaart hen niet op zoek naar de waarheid over het verleden in Four Journeys. De camera oogt als een wapen. “Mijn motivatie was simpel: ik wilde zo veel mogelijk te weten komen over het verleden. Daarin was ik niet altijd een goede zoon, want ik was hard, brutaal en soms wreed. Mijn moeder moest een paar keer huilen voor de camera en wilde op die momenten dat ik haar liet gaan. Ik wist niet waar de grens lag, maar ging er bij haar zeker overheen.”

Ook Hoogendijk spaart haar moeder niet in Housewitz. Anders dan Hothothot zoekt zij niet rechtstreeks de confrontatie, maar geeft ze haar moeder via de webcams een onopgesmukt beeld van zichzelf. Met de film zou ze niet blij zijn geweest, weet Hoogendijk zeker. “Ik toonde haar ooit drie minuten van de film, waarna ze kritiek uitte op de montage, dingen eruit wilde halen en scènes wilde veranderen. Ik heb tot na haar dood moeten wachten met het uitbrengen van de film.”

Gutiérrez portretteert zijn moeder in The Mirror and the Window als een vrouw die melancholisch terugblikt op haar grote gemiste kans in de liefde. In drie jaar zocht hij haar zes keer op in Mexico-Stad waarbij hij zich liet leiden door de vraag wat zij hem aan het einde van haar leven wilde vertellen. “Ze kon door de dementie als gevolg van haar beroerte bitchy zijn, maar dat zit niet in de film. Niet om haar te beschermen, maar omdat de kijker dan een verwarde vrouw zou zien. Dat wilde ik niet. Ik wilde namelijk geen film maken over het ziekteverloop van mijn moeder, en ook niet van Danniel, maar over hoe zij terugkijken op hun levens.”

Cadeau
Wat de films hen hebben opgeleverd, verschilt voor de drie makers. Voor Gutiérrez was het samen doorbrengen van tijd met zijn moeder en Danniel Danniel het belangrijkste. De film zelf is niet van specifieke invloed op zijn leven. “Mijn leven verandert niet door films, maar door het leven zelf. Het maken van films maakt deel uit van mijn dagelijkse leven. Ik kan dat moeilijk scheiden. Ik verander continu door mijn ervaringen in het leven. De camera helpt me om op een andere manier met mensen te communiceren, in dit geval met mijn moeder. Door haar te filmen heb ik niet een beter, maar wel een ander beeld van haar gekregen. De camera creëerde een brug waardoor ik haar pijn, vreugde en aanwezigheid beter kon voelen.”

Hothothot ervoer het maken van Four Journeys als een heilzaam proces. “Mijn persoonlijke pijn en de familiepijn zijn weg. We hebben met elkaar de pijn uit het verleden geheeld. Mijn ouders en mijn zus hebben de film nog niet gezien, maar zij zullen huilen en van de film houden. Het is een groot cadeau voor de familie.”

Bij Hoogendijk ligt dat anders. “Housewitz toont een diepe wond, maar geen genezing. Voor mij gaat de film over het overleven van mijn moeder. Mijn moeder praatte altijd. Ze was een typisch jiddische mama, zoals die in de films van Woody Allen. Met deze film heb ik haar voor het eerst in mijn leven kunnen editen. Ze kon mij geen dingen meer laten doen, maar ik kon haar laten lachen of huilen.” Lachend: “Doordat de film over haar gaat, komt ze in zekere zin nu voor het eerst in de buitenwereld. Ze gaat alsnog op tournee! Dit is de moeder van wie ik houd.”

Louis Hothothot (1986) werd in China geboren als een tweede kind. In de periode van de éénkindpolitiek werd dat zwaar bestraft. De ouders van Hothothot moesten een boete betalen van drie keer het jaarsalaris van zijn vader en zijn politieke ambities kon zijn vader vergeten. De verwoestende sociale gevolgen van zijn geboorte voor zijn ouders leidde bij hun zoon tot een schuld-gevoel. Op zijn 26ste brak hij met zijn ouders en oudere zus en vestigde hij zich in Amsterdam. Na vijf jaar keerde hij met een camera terug naar het ouderlijke huis om het traumatische familieverleden te ontrafelen. Hoe dat ging en afliep is te zien in zijn debuut Four Journeys.

Oeke Hoogendijk (1961) kennen we van de serie en film Het nieuwe Rijksmuseum en de documentaires Marten & Oopjen: Portret van een huwelijk en Mijn Rembrandt. Eerder maakte ze de documentaire The Holocaust Experience over de vraag hoe de herinnering aan de Holocaust levend te houden. De film kijkt kritisch naar ‘belevingsmusea’, die de bezoeker een ‘Holocaust-ervaring’ willen geven. Ook maakte Hoogendijk de documentaire Een gelukkige tijd over de uitzonderingspositie van de Barneveldjoden in de oorlog. Met Housewitz portretteert ze haar moeder, die Theresienstadt overleefde. Op IDFA 2021 is van haar hand ook De schatten van de Krim te zien.

Diego Gutiérrez (1966) is in Mexico geboren. Na zijn opleiding Beeldende Kunst in Mexico-Stad verhuisde hij naar Nederland. Hier werkte hij als visueel kunstenaar, waarna hij gestimuleerd door filmmaker Kees Hin zich als scenarist, editor en regisseur steeds meer op film toelegde. Met Parts of a Family (2012), een indringend en opmerkelijk openhartig portret van de in kilte vastgelopen relatie van zijn vijftig jaar getrouwde ouders, won hij het Gouden Kalf voor beste lange documentaire. In The Mirror and the Window blikt zijn moeder in de laatste fase van haar leven terug op haar leven. Ook bevat de film fragmenten uit gesprekken met filmmaker Danniel Danniel, die te horen heeft gekregen dat hij niet lang meer te leven heeft.