Palestijns pro­test tijdens IDFA-opening echoot lang na

Tijdens de openingsavond van IDFA 2023 klommen pro-Palestijnse activisten het podium op met een slogan op spandoek die door sommigen als antisemitisch wordt ervaren. De festivaldirectie distantieerde zich hiervan, wat leidde tot verdere protesten. Inmiddels heeft een aantal filmmakers zich teruggetrokken. Het festival beraadt zich op zijn positie als veilige en open arena voor discussie.

Het was halverwege de openingsavond toen de drie demonstranten hun spandoek ontrolden. De slogan ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ kan worden geïnterpreteerd als oproep om de staat Israël te vernietigen. De Nederlandse rechter heeft bepaald dat de uitspraak onder het recht op vrije meningsuiting valt. Maar toen Denk-leider Stephan van Baarle hem vorige maand bezigde in de Tweede Kamer veroordeelde een Kamermeerderheid de tekst als oproep tot geweld. En de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema noemde de slogan, die veelvuldig te horen was tijdens pro-Palestinademonstraties, ‘onaanvaardbaar’.

Dat vindt de IDFA-directie dus ook. Maar er was een complicerende factor. Toen de banier werd ontrold, kon het publiek in de zaal de slogan duidelijk lezen. Artistiek directeur Orwa Nyrabia, die op dat moment het woord had, kon dat niet en applaudisseerde om te laten zien dat het festival graag ruimte maakt voor mensen met een boodschap. Zijn aanmoediging van vrijheid van meningsuiting kon echter geïnterpreteerd worden als steun voor de slogan.

IDFA publiceerde de volgende dag een statement waarin Nyrabia uitlegt wat er precies gebeurd was en het festival expliciet afstand neemt van de leus. Maar daar nam vrijwel niemand genoegen mee. Zoals Screen Daily meldde, ondertekenden zestien vooraanstaande filmmakers uit Israël een open brief aan het festival, waarin Nyrabia’s statement “een laf en bleek officieel antwoord” wordt genoemd op een actie die zij zien als “een directe aanval op hen persoonlijk”.

Ook van Palestijnse zijde kwam kritiek. De demonstranten vonden op voorhand al dat IDFA zich teveel op de vlakte hield met betrekking tot het gewapende conflict in de Gazastrook en stelden in een tweede banier die tijdens de opening werd ontrold dat “institutional silence is violence”. Na Nyrabia’s respons op 10 november promoveerde IDFA in hun ogen van onrechtverzwijger tot regelrechte supporter van genocide.

Het Palestinian Film Institute kondigde hierna aan zich terug te trekken van de IDFA-markt. Op 11 november publiceerde het PFI een lijst met vijf aanbevelingen voor sympathisanten. Die kunnen een petitie tekenen, zich uit het festival terugtrekken, hun Q&A’s en andere podiummomenten gebruiken om de Palestijnse zaak te verdedigen, de festivalorganisatie vragen om refunds van al gemaakte kosten en de IDFA-directie persoonlijk aanspreken op hun verantwoordelijkheid.

De petitie is inmiddels ruim 1300 keer ondertekend. Het aantal filmmakers dat is overgegaan tot een boycot is niet helemaal duidelijk. IDFA houdt het op elf, maar Workers for Palestine, dat nauw samenwerkt met het PFI en alle acties publiek maakt via haar Instagrampagina, heeft een lijst met 26 namen. Daar staan behalve filmmakers ook moderators en andere medewerkers van het festival op. Onder de festivalverlaters bevinden zich overigens niet alleen Palestijnen of filmmakers uit het Midden-Oosten. Naast onder andere Basma al-Sharif (4 Short Films), Nariman Massoumi (Pouring Water on Troubled Oil) en Dalia Al Kury (We Never Left) zijn ook Sky Hopinka (Malni, Towards the Ocean, Towards the Sea) en Charlie Shackleton (Lateral) opgestapt. De meest recente naam die aan de boycotlijst is toegevoegd is die van Ibrahim Shaddad van de Sudanese Film Group.

Na de eerste statement van 10 november heeft IDFA haar standpunt verder proberen toe te lichten op 12 november. In een geschreven reactie op vragen van Filmkrant zegt de festivaldirectie in een proces van reflectie te zitten. “Wat is de positie van filmfestivals en culturele instellingen, wat zijn hun verantwoordelijkheden en de dilemma’s in tijden van oorlog en tragedie? Er wordt heden ten dage van iedereen verwacht direct een mening te hebben over wat er allemaal gaande is. IDFA ziet het niet als de taak van een filmfestival om direct te reageren op de actualiteit en het is ook niet zo dat wij geen standpunt hebben. Maar dat laat onze programmering zien. Al jaren. IDFA moet een plek zijn waar je niet gedwongen wordt om grote statements te maken, maar een platform waar je kunt luisteren en waar de kans geboden wordt om na te denken over complexe zaken en met elkaar in gesprek te gaan.”