IDFA 2023: A Picture to Remember

Olga Chernykhs essayistische A Picture to Remember, de openingsfilm van IDFA 2023, zoekt naar een persoonlijk verhaal in een familie die al voor de Russische inval van 2014 verspreid over Oekraïne woonde.

Voor een filmmaker in een land in oorlog is het bijna onvermijdelijk dat je persoonlijke verhalen gaat vertellen. Een verhaal onpartijdig van twee kanten belichten is ergens een soort luxe die je je alleen in vredestijd kunt permitteren.

Persoonlijke verhalen zijn echter geen tweederangsverhalen. Het zijn de verhalen die niet in de geschiedenisboeken terechtkomen – althans niet de boeken die scholieren en studenten lezen, als ze zelfs dat al doen in een tijd waarin het geschiedenisonderwijs wordt uitgekleed – terwijl het ook juist de verhalen zijn die de menselijke maat terugbrengen in een conflict. Zeker aan de kant van de agressor wordt er in de regel alles aan gedaan om de andere partij te ontmenselijken. In die zin wordt het vastleggen en doorvertellen van persoonlijke verhalen iets noodzakelijks en bovendien een daad van geweldloos verzet. Wat heeft het voor zin om het grote verhaal van een conflict te vertellen terwijl toch pas achteraf is vast te stellen wat dat verhaal is?

Het dubbele verdriet van Olga Chernykhs A Picture to Remember is dat er, zoals de maker vaststelt, in haar familiegeschiedenis ook niet echt een klein verhaal zit. Het zou zo mooi zijn om de onderlinge banden te laten zien die de verschillende generaties verspreid over het land samenhouden. Maar die zijn er niet echt. Chernykh verliet Donetsk al een paar jaar vóór de Russische inval van 2014. Het was niet haar stad.

Het was zeker wel de stad van haar ouders, die altijd trots lieten blijken dat ze er vandaan kwamen. Maar in 2014 moesten ook zij Donetsk verlaten: ze trokken in bij de filmmaker in haar appartement van 40 vierkante meter in Kyiv. Haar grootmoeder bleef achter in Donetsk. Ze bellen met elkaar, maar zelfs in oorlogstijd hebben mensen dan praktisch dezelfde gesprekken, blijkt. Feitelijk wordt geconstateerd dat er in de buurt gebombardeerd wordt, waarna oma Olga er op wijst dat ze vandaag het schilderijtje achter haar heeft opgehangen. Wat vanaf hier gezien ook wel weer een sardonisch verzet is in een woonwijk die gebombardeerd wordt.

Persoonlijke verhalen vertellen, ordenen, vastleggen, herhalen heeft ook iets van een bezwering. Iets om de angst te onderdrukken dat je wel degelijk elk moment kunt verdwijnen. Onder druk van een eindige tijd wil je zin geven aan iets dat tot nu toe altijd meanderend voortbewoog: familiebanden, vriendschapsbanden. Want het is altijd te druk. Je belt later wel. Je komt later wel langs. Die afwezigheid maken we later wel goed. En dan is het oorlog. Het valt alleen maar heel erg te bewonderen dat Chernykh niets romantiseert: ze maakt het niet mooier dan het is. Het enige wat ze wel heeft zijn videofragmenten van familiegebeurtenissen, die maken dat herinneringen bovenkomen. Maar versnipperd, gefragmenteerd. Zoals bij zoveel mensen. En zoals bij zoveel mensen was er nooit een noodzaak om een verhaal te maken van al die fragmenten. Maar dan is het oorlog.

A Picture to Remember heeft ondanks de liefde die je proeft, eerder een ontnuchterende dan een melancholische blik. Tegelijk is het ook een variant op een hele herkenbare, menselijke frustratie: we komen altijd tijd te kort.

A Picture to Remember is nog meerdere malen te zien op IDFA 2023.