Francis Lee over Ammonite

Ammonite brengt een eerbetoon aan de Britse paleontoloog Mary Anning, gespeeld door Kate Winslet. Zij kreeg in de negentiende eeuw nooit de wetenschappelijke erkenning die ze verdiende. Francis Lee: “Ik wilde alles doen om haar op te tillen, haar het respect en de status te geven die ze had moeten krijgen in haar leven.”

Wow, Francis Lee heeft wifi in zijn houten huisje in Yorkshire! Dat klinkt als een overbodige mededeling, maar toen ik hem drie jaar geleden telefonisch interviewde over zijn debuutfilm God’s Own Country, moest hij nog op een heuveltop gaan staan, omdat zijn huisje in het dal geen verbinding had. Maar nu heeft Lee wifi en kan hij skypen. De zwaar bebaarde regisseur zit in zijn keukentje aan een tafel en zegt net als de vorige keer dat hij van stilte houdt en zich prima thuis voelt in wat hij zijn ‘wooden cabin’ noemt. Het contrast tussen de stilte op het platteland van Yorkshire en de hectiek rond het maken van Ammonite is immens. Lee weet inmiddels wat het maken van een film met beroemde acteurs teweegbrengt. Daarover zo meer.

Francis Lee (51) is geen doorsnee regisseur. De zoon van een schapenboer in Yorkshire ruilde als begin-twintiger het platteland in voor een onzeker acteerbestaan in Londen. Hij speelde bijrollen in een paar tv-series en films (onder andere in Mike Leighs Topsy-Turvy), maar raakte uitgekeken op acteren en wilde regisseren. Er volgde een lange weg, waarin hij om de kost te verdienen jarenlang op een sloperij werkte. In zijn vrije tijd schreef hij scripts. Acht jaar geleden lukte het Lee om een eerste korte film te maken. Na nog twee korte films wilde hij zijn speelfilmdebuut maken met een rauw liefdesverhaal over een boerenzoon in Yorkshire, die van een Roemeense seizoenwerker leert dat liefde iets anders is dan mechanische seks. Financiers stonden niet in de rij voor dit verhaal. Drie jaar leurde Lee met zijn script, waarna het lukte om het onder de titel God’s Own Country te verfilmen. Het aardse, onopgesmukte liefdesdrama was een daverend arthousesucces, waarna producenten in de rij stonden om met Lee te werken. Nu geen geleur, maar beleefde vragen of hij misschien een nieuw idee had voor een film.

Beroving
Lee had een idee en het resultaat is Ammonite, dat een eerbetoon is aan Mary Anning (1799-1847), een fossielenverzamelaar die met haar vondsten aan de kust van Dorset en haar kennis van fossielen de wereld van de paleontologie veranderde. Lee vertelt hoe hij haar op het spoor kwam.

“Toen ik drie jaar geleden veel reisde om promotie te doen voor God’s Own Country wilde ik als cadeautje een fossiel kopen voor een toenmalige geliefde. Als ik googelde kwam steeds de naam Mary Anning naar boven. Ik ging over haar lezen en werd geraakt door haar leven. Geboren in armoede in de arbeidersklasse in een uiterst patriarchale klassenmaatschappij, lukte het haar ondanks gebrek aan privileges en scholing om op eigen kracht een van de belangrijkste paleontologen van haar generatie te worden. Maar ze kreeg tijdens haar leven nooit de wetenschappelijke erkenning die ze verdiende. Je kunt het bijna beroving noemen hoe mannen ongelofelijke fossielenvondsten van haar kochten en zich vervolgens toe-eigenden door hun eigen namen eronder te zetten. Ik was gefascineerd door de vraag hoe dat voor haar moet hebben gevoeld.”

Lee zag er “een beetje een parallel” in met zijn eigen leven. “Lange tijd voelde ik door mijn afkomst dat wat ik echt wilde doen niet toegankelijk was voor mij. Ik wist niet hoe ik de zeer middenklasse-geprivilegieerde filmwereld moest binnenkomen.” Dat is hem uiteindelijk wonderwel gelukt, met Ammonite als zijn tweede film.

Koud en moe
De hommage aan Anning moest geen traditionele biopic worden, zegt Lee. “Iemands leven van begin tot eind tonen, voelt formuleachtig en als een makkelijke manier van vertellen. Ik wilde naar een specifiek punt in haar leven kijken en er als het ware een snapshot van maken dat alles over haar zou vertellen.” Hij begon Annings leven te researchen, maar dat leverde niet veel op. “Vanwege haar arbeidersafkomst is er door tijdgenoten nauwelijks over haar geschreven. Ik wilde alles doen om haar op te tillen, haar het respect en de status te geven die ze had moeten krijgen in haar leven.”

Bij dat streven paste het om Anning door een beroemde actrice te laten spelen, want dat helpt om Anning omhoog te tillen, zegt Lee, die meteen aan Kate Winslet dacht. “Ik wilde sowieso een Engelse actrice, omdat de film gedrenkt is in de Britse cultuur en het klassensysteem. Ook wilde ik een actrice van midden veertig, omdat Anning in de film die leeftijd heeft. Bovendien ademen alle rollen van Kate integriteit.” Winslet hoefde niet lang na te denken. “Ik stuurde het script en nog dezelfde dag zei ze dat ze de rol wilde spelen.” Na een ontmoeting wist Lee zeker dat zij de juiste keuze was. “Ze werkt op dezelfde manier als ik: karakter-gedreven met als basis een uitvoerige zoektocht naar een personage.”

Die zoektocht, die drie maanden duurde, bestond uit heel wat meer dan archiefstukken en boeken lezen. “Alles in mijn films moet waarheidsgetrouw voelen. Acteurs moeten echt kunnen wat hun personages kunnen. Kate leerde wekenlang hoe je fossielen moet zoeken. Een bijeffect was dat dit haar ook fysiek en emotioneel raakte. Omdat ze natregende, koud en moe werd, hielp haar dat om fysiek in Anning te veranderen.”

Paparazzi
Dat filmen aan de kust van Dorset met Kate Winslet en Saoirse Ronan, die de getrouwde rijke, jongere en ongelukkige vrouw Charlotte Murchison speelt, met wie Anning een liefdesrelatie krijgt, niet in stilte lukt, werd Lee snel duidelijk. “Toen ik God’s Own Country maakte, kon niemand dat iets schelen, maar nu met twee filmsterren stonden er elke dag hordes mensen en paparazzi. Misschien was ik naïef, maar ik had me dat van tevoren niet gerealiseerd. Omdat Ammonite een stille, intieme film over eenzaamheid en liefde is, was die aandacht zwaar. Het is moeilijk om je focus en concentratie te behouden als je een massa toekijkende mensen moet vragen of ze stil willen zijn. Ik denk dat het gelukt is, maar het was intens. ”

Lee geeft een voorbeeld van het voyeurisme. “Herinner je je de scène waarin Kate en Saoirse in de oceaan gaan zwemmen en niet veel kleren aan hebben? Plotseling doken paparazzi op die op de een of andere manier wisten waar we die scène zouden draaien. We zijn in een speedboat gesprongen, naar een privé­strandje gevaren en hebben daar de scène zonder paparazzi snel gefilmd.”

Verloren geschiedenis
Dat de liefdesrelatie tussen Anning en Charlotte in Ammonite in Engeland tot controverse leidt, omdat hij niet op historisch bewijs is gebaseerd, vindt Lee tekenend voor de heteroseksuele blik op de geschiedenis. “Ik vraag me af of die controverse er ook was geweest als ik Mary een relatie met een man had gegeven. Er is een roman over Anning die suggereert dat ze een liefdesrelatie had met een man. Daar is ook geen bewijs voor, maar niemand heeft dat controversieel, moeilijk of problematisch genoemd.” Geen toeval, zegt Lee. “Als er geen sterk bewijs is van een homoseksueel leven van een historische figuur, wordt altijd aangenomen dat het een heteroseksueel leven betreft. De geschiedenis van homo’s is aan het zicht onttrokken. Hun levenswijze was illegaal en is dus niet gedocumenteerd. Homogeschiedenis is verloren geschiedenis.”

Lee begrijpt de ophef niet. “Vast staat dat Mary Anning geen relatie had met mannen en wel vriendschappen met vrouwen. Mary en Charlotte waren vrienden. Ik ben geobsedeerd door intense liefdesrelaties en wilde Mary een gelijkwaardige liefdesverhouding geven, die haar optilt in die patriarchale maatschappij. Het voelt voor mij goed dat ik haar die met Charlotte heb gegeven. Daarmee neem ik niet iets weg van wie Mary Anning was, maar voeg ik iets toe.” Lachend: “Mijn volgende film wordt een horrorfilm. Ik ga proberen mensen bang te maken, als ik ze al niet genoeg angst heb aangejaagd door Mary Anning een liefdesrelatie met een vrouw te geven.”