Darius Marder en Riz Ahmed over Sound of Metal

Bij de nominaties voor de Oscars, die volgende week worden uitgereikt, was Sound of Metal van Dariusn Marder dé grote verrassing. Met zijn speelfilmdebuut over metaldrummer Ruben die plotseling doof wordt, sleepte Marder zes nominaties in wacht. We spraken Marder en hoofdrolspeler Riz Ahmed: “Ik rek de samenleving al op door simpelweg te bestaan.”

In Sound of Metal valt de bodem weg onder het leven van metaldrummer Ruben (Riz Ahmed) en noisezangeres Lou (Olivia Cooke) als zijn gehoor in rap tempo verdwijnt. Na een proces van verzet en foute keuzes, accepteert Ruben een opname in een afkickcentrum voor doven. Het wordt een mentale doodstrijd voor de twintiger, die zich geconfronteerd ziet met oude en versbakken demonen. En als die zijn bezworen dient zich een nieuw dilemma aan, dat ook centraal staat in de prachtdocu Doof kind van Alex de Ronde: wil je als slechthorend of doof persoon (weer) geluiden horen door een cochleair-implantaat of kies je voor gebarentaal?

De ondraaglijk eenzame weg van Ruben wordt door debuterend regisseur Darius Marder nauwelijks verzacht opgediend. Zeker in het middengedeelte van de dik twee uur lange film voelt het voor de toeschouwer bij vlagen alsof we Rubens lijdensweg delen. Daar is het indrukwekkende geluidsdesign debet aan. De audio die uit je luidsprekers komt (een landelijke bioscooprelease kwam er in Nederland niet, de film is ging in première op Amazon Prime) voelt aan zoals het bij de drummer binnenkomt: gedempt, vervormd, piepend, blazend en uiteindelijk: als stilte. Sound of Metal maakt daarnaast slim gebruik van zowel ondertitels als audiobeschrijvingen om de plot over te dragen, om zo het publiek succesvol te betrekken bij de ervaring van gehoorverlies en doofheid.

Praatgraag
Ik sprak hoofdrolspeler Riz Ahmed en regisseur Darius Marder in september 2019 op het filmfestival van Toronto, daags na de première en dus ver voor de recente Oscar-nominaties. Zoals gebruikelijk op de grote festivals gaat dat in groepsinterviews waar meerdere journalisten aan tafel zitten (in vakjargon: junkets), een professioneel kwaad waar je je doorheen moet zien te worstelen. Marder blijkt gelukkig een praatgrage tafelgenoot.

Hij schreef het verhaal van Sound of Metal samen met zijn goede vriend Derek Cianfrance, regisseur van onder meer Blue Valentine, met wie hij al eerder samenwerkte aan het script van The Place Beyond the Pines. Na de première in Toronto toerde Sound of Metal langs tientallen internationale filmfestivals en sleepte de ene na de andere prijs binnen. Na die zegetocht zullen de zes Oscar-nominaties vast niet meer als een enorme verrassing zijn gekomen, maar indrukwekkend blijft het als een debuutfilm zo wordt ontvangen.

Als een collega aan Marder vraagt of de film niet wat korter had gekund, antwoordt hij fel doch beleefd dat hem dat vaker wordt gevraagd. “Het acceptatieproces van Ruben duurt tergend lang en er zit zo veel pijn en woede in”, riposteert hij. “De vraag is: kun je zo’n proces wel inkorten zonder afbreuk te doen aan de realiteit ervan? Ik wil dat het publiek een emotionele, spirituele reis maakt samen met mijn hoofdpersonage. Die reis begint met ontkenning, dan volgt acceptatie, die weer wordt opgevolgd door verzet. Ik wil dat niet overhaasten. Daarom eindigt de film ook in stilte. Het enige dat je nog hoort, zijn de geluiden van het publiek. En daarnaast: een gemiddelde Marvel-film duurt 150 doodvervelende minuten, en jij vindt dat ík mijn film moet inkorten?”

Gemeenschap
Het geluidsdesign is van groot belang voor deze film, maar dat gaat altijd hand in hand met de visuele component. “Het was een behendige dans om die twee samen te laten werken zonder dat het voor het publiek te zenuwslopend wordt”, stelt Marder. “Ik wilde uiteindelijk hetzelfde effect bereiken als in The Diving Bell and the Butterfly, waarbij je als toeschouwer steeds verder in het hoofd van het personage kruipt.”

Het geluidsontwerp was belangrijk genoeg dat Marder er al ver voor de opnamen aan begon, een ongebruikelijke stap. “Ik wilde niet alle geluidseffecten achteraf doen, dus ik heb al voor het draaien de hulp ingeroepen van geluidskunstenaar Nicholas Becker”, legt hij uit. Becker werkte mee aan Hollywood-films als Arrival en Gravity, en kenner we in Nederland van Prooi van Dick Maas en Schneider vs. Bax van Alex van Warmerdam. “Na de opnames heb ik mij zeven weken opgesloten in de Mexicaanse geluidsstudio van Carlos Reygadas. Daar hebben we het gelaagde audiotapijt over de film gelegd.”

De nadruk op de audiovisuele ervaring staat gelukkig de diepgevoelde boodschap niet in de weg. Sterker nog, waar Sound of Metal het beste in slaagt, is de poging om de kloof tussen mensen met en zonder een auditieve beperking te verkleinen, juist door de verschillen te laten zien. “Een doof of slechthorend persoon heeft de beperking van gehoorverlies, maar is als persoon niet beperkt. Het werken aan deze film was voor mij een erkenning van hoe vaak mensen hun eigen handicap over het hoofd zien. Wat wij een handicap noemen, wordt in de dovenwereld gezien als een superkracht. Doven zijn veel verbindender, lichamelijker en emotioneler. Ze zijn als gemeenschap ook veel meer verbonden dan niet-doven.”

Metal- en punkscene
Als hoofdrolspeler Riz Ahmed plaatsneemt op het terras, vertelt hij over de intensieve voorbereiding op zijn rol als Ruben. “De opnames waren chronologisch en stonden er in een maandje wel op, daar gingen voor mij ruim zeven maanden aan voorbereidingen aan vooraf. Moet je je voorstellen: zeven maanden dagelijks twee uur drummen en anderhalf uur gebarentaal. En ’s avonds hing ik rond in de metal- en punkscene van New York om de sfeer te proeven.”

Ahmed is een kalme verteller, kiest zijn woorden nauwkeurig en filosofeert over de diepere betekenis van Sound of Metal. “De film gaat op een bepaald niveau over het omgaan met een te verwachten verlies en hoe transformerend dat kan zijn. In vele religies en geloven zoals het soefisme en de Kabbala bestaat het idee dat als er iets breekt, er licht binnen kan komen. Zo zie ik het ook als mijn levensweg om mij steeds kwetsbaarder op te stellen, want in kwetsbaarheid zit kracht. Niet alleen kracht in jezelf, maar juist die van mensen om je heen. Ook van personen met wie je dacht niets gemeen te hebben. Dat is uiteindelijk toch de grote tragikomische ironie van het leven: pas als alles naar de klote gaat, zie je vaak de overvloed aan mogelijkheden en maak je groei mogelijk.”

Toneelspelletje
Zo wordt iedere vraag van de vier aangeschoven journalisten beantwoord met een spiritueel betoog. “Tom Hardy zei ooit tegen me: de reis die een acteur moet afleggen, is er een van het ontbreken van een helder zelfbeeld naar een gevoel van universeel zelfgevoel. Ik ben de laatste tijd heel erg bezig met de vraag wat dit toneelspelletje nou eigenlijk is. Wat betekent het dat ik net doe alsof ik iemand anders ben? Wat betekent het dat het publiek net doet alsof het gelooft dat ik iemand anders ben? Waarom maken we samen die reis? Ik bedoel: wat de fuck zijn we aan het doen?”

“Na veel nadenken ben ik erachter gekomen dat het maken van films de vervulling van mijn levensdoel is: het oprekken van de beschaving. Daar bedoel ik mee dat ik strijd tegen vooroordelen, hokjesgeest en luie vooringenomenheid. Ik ben bijvoorbeeld noch Brits, noch Pakistaans. Ik ben niet rijk en niet arm. Ik pas niet in voorgevormde doosjes. Ik denk dat ik de samenleving al uitrek door simpelweg te bestaan, door in meerdere hokjes tegelijkertijd te zijn. Daarom ben ik ook zo’n fan van Jeff Goldblum. Jeff hoort nergens bij, hij is etnisch ambigu en laat onbeschaamd, authentiek en flamboyant álle verschillende kanten van zichzelf zien. I fucking love Jeff Goldblum.”

Sound of Metal is te zien via verschillende streamingplatforms. De Oscars worden uitgereikt in de nacht van 25 op 26 april.