Christian Petzold over Phoenix

De Duitse regisseur Christian Petzold voert in het Vertigo-achtige drama Phoenix wederom zijn muze Nina Hoss ten tonele. Petzold vertelde in Toronto over zijn werkrelatie met Hoss en zijn definitie van cinema.

De muze van Christian Petzold (Barbara, Yella), Nina Hoss, speelt in Phoenix Nelly, een dood gewaande Joodse vrouw die de kampen heeft overleefd maar wel een aantal operaties heeft moeten ondergaan, onder andere aan haar gezicht. Na het einde van de oorlog wordt ze door haar man Johnny, die haar niet herkent maar wel een zekere gelijkenis ziet, gevraagd zichzelf te spelen zodat hij het geld van haar overleden familie kan incasseren. Nelly gaat akkoord.

Wat is de oorsprong van wat uiteindelijk Phoenix zou worden? “Harun Farocki [de inmiddels overleden coauteur van het scenario, BvH] en ik lazen al jaren geleden een boek, Retour des cendres van Hubert Monteilhet, waarvan de plot ons goed beviel. Dit was in de jaren tachtig en we waren toen eigenlijk gewoon te bang om Auschwitz en Vertigo aan elkaar te koppelen en dat ook nog eens in Duitsland [de roman speelt zich oorspronkelijk af in Frankrijk, BvH]. Daarnaast wilde ik iets doen met het idee dat de relatie tussen een regisseur en een actrice heel veel parallellen vertoont met die van een man die een vrouw wil scheppen of boetseren, zoals in Phoenix maar ook in veel andere verhalen, van Bride of Frankenstein tot Pygmalion. Natuurlijk wil de man in alle gevallen dat de vrouw die hij creëert van hem houdt. Maar dat kan ze natuurlijk nooit omdat ze zich van hem moet emanciperen om eindelijk zichzelf te kunnen zijn. Dat is iets wat ik op de set van mijn films ook zie, en ik dacht dat ik iemand zo intelligent als Nina Hoss zo’n complex idee wel kon vertrouwen.”

Dit is uw vijfde speelfilm met Hoss. Hou zou u uw relatie met haar omschrijven? “Puur professioneel; er zijn natuurlijk veel regisseur-actricekoppels geweest, zoals Rossellini en Bergman of Rossellini en Lynch, maar voor mij is zo’n mix van werk en privé te gevaarlijk, zoiets mondt op de een of andere manier altijd uit in een scheiding. Als ik een scenario schrijf, begin ik met de dialogen en die brengen dan beelden voort. Als het script klaar is neemt Nina dat mee naar huis en werkt ze aan de beelden die daarin beschreven worden en komt dan met voorstellen bij me terug. Natuurlijk liggen die in het verlengde van wat ik geschreven en verzonnen heb maar ze zijn nooit precies wat ik zelf had kunnen bedenken. Het verschil tussen de voorstelling die ik me er oorspronkelijk van maak en wat uiteindelijk op het grote scherm te zien zal zijn, nadat ik er met iedereen van de cast en crew maanden aan heb gewerkt, dat is voor mij de definitie van cinema.”

Hoe zou u Nina’s personage, Nelly, omschrijven? En in hoeverre lijkt uw werkrelatie met Nina op die van Nelly en Johnny? “Als je de politieke en morele elementen van het verhaal even links laat liggen, is Phoenix een coming of age-verhaal over een vrouw die eindelijk volwassen wordt. Ze wil eerst proberen te voldoen aan het beeld dat de man van wie ze houdt van haar heeft — en hopelijk zal hij haar daardoor herkennen — maar uiteindelijk zal ze voor haar eigen beeld, dat alleen van haarzelf is, moeten kiezen. Dat loslaten van haar man om zichzelf te kunnen worden, dat is wat Nina ook doet met het materiaal dat ik haar aandraag. Ze speelt alles heel klein en verbergt alles om de dingen eerst mysterieus en daarna langzaam duidelijk te maken. Als Nina gevraagd wordt om iemand te spelen die verliefd is, bijvoorbeeld, speelt ze eerder iemand die niet verliefd zou willen zijn. Ze probeert altijd de ware ‘ik’ van haar personages te verbergen en daardoor is ze ook geknipt voor Phoenix, omdat, net als in bijvoorbeeld films noirs en de New Hollywood-films, de personages allemaal iets proberen te verbergen. Het interessante is natuurlijk dat Nina Hoss, als ze ’s ochtends naar haar werk gaat, haar eigen persoonlijkheid ook moet verbergen, zodat ze plaats kan maken voor de rollen die ze speelt. Ze plaagt me dan ook altijd en zegt dat ze me in werkelijkheid helemaal niet nodig heeft, ze doet alleen maar alsof!”

Nelly staat als personage natuurlijk enorm onder druk. Omdat ze aan de ene kant herkend wil worden, maar omdat dat ook gevaarlijk kan zijn, vooral als duidelijk wordt dat haar man misschien niet de goedzak is die zij zich herinnert… “Alles waar ik van hou is dialectisch en dialogisch. Er moet altijd een evenwicht zijn tussen goed en slecht, verraad en loyaliteit. Toen we in de kelder (waar Johnny na de oorlog woont, BvH) aan het filmen waren, noemden we de film een ‘Druckkammerspiel,’ naar de drukkamers waarin duikers na een duik in de diepte wat tijd moeten doorbrengen voordat ze weer naar de oppervlakte kunnen. De kelder is een soort laboratorium waar de druk langzaamaan wordt opgevoerd. Het is mijn doel om niet alleen de personages elkaar onder druk te laten zetten, maar om ook de kijker de indruk te geven dat zelfs de muren erdoor geïnfecteerd raken.”