Nina Hoss over Phoenix

In Phoenix, een onverschrokken mengsel van thema’s uit Vertigo en de nasleep van de Holocaust, regisseert de Duitse filmmaker Christian Petzold actrice Nina Hoss al voor de vijfde keer. Een gesprek met de muze in Toronto.

In Phoenix speelt Nina Hoss de Joodse Nelly, die de concentratiekampen heeft overleefd maar wel drastische chirurgische ingrepen nodig heeft aan haar gezicht. Zo kan het dat ze in 1945 bij haar man Johnny (Ronald Zehrfeld) op de stoep staat en hij haar niet herkent – maar hij ziet wel dat ze zoveel op z’n ‘ex’ lijkt dat ze zijn vrouw zou kunnen spelen, met als doel het geld van haar overleden Joodse familie op te strijken. Om verschillende redenen besluit Nelly dat spel mee te spelen.

Na Wolfsburg, Yella, Jerichow en Barbara werkt u opnieuw samen met Christian Petzold en speelt u wederom een personage dat een beetje op een fantoom lijkt en in een soort identiteitscrisis zit… Ziet u iets van uzelf in al die personages terug of zijn het eerder een soort vrouwelijke Christians? “Hij is niet de enige die een beetje afstand tussen hemzelf en zijn hoofdpersonage schept door iemand van een ander geslacht te gebruiken. Het feit dat het gedrag van vrouwen voor hem een mysterieus kantje blijft houden, speelt denk ik ook een rol. De personages die hij voor mij creëert zijn altijd naar iets op zoek maar zijn tegelijkertijd de weg een beetje kwijt. Ik kan niet met zekerheid zeggen of hij in al onze films ook iets over mijzelf probeert te ontdekken of dat hij alleen bezig is met zijn eigen identiteitsvragen en die van zijn personages.”

Het is wel zo dat al uw personages uit eenzelfde soort familie lijken te stammen… “Dat klopt. Ze zijn nooit openhartig en ook nooit volledig onschuldig. Al deze vrouwen zijn op zoek naar vreugde, geluk, liefde en een zekere lichtheid in hun leven. Maar ze kunnen dat niet direct laten zien of delen, omdat de samenleving waarin ze leven dat niet toelaat [zoals het voormalige Oost-­Duitsland in Barbara, BvH] of omdat ze iets zo verschrikkelijks hebben overleefd, zoals de kampen in Phoenix, dat ze niet meer onschuldig kunnen zijn, hoe graag ze dat ook willen. Nelly weet natuurlijk dat het onmogelijk is om de tijd terug te draaien en gewoon weer gelukkig getrouwd te zijn met Johnny. Maar deze gedachte blijft heel lang in haar onderbewustzijn steken. De personages van Petzold zijn vaak ‘ontmenselijkt’, een soort geesten die ronddolen en een ingang proberen te vinden naar het echte leven.”

Het feit dat zijn personages vaak halflege, ontmenselijkte figuren zijn maakt het natuurlijk wel makkelijker om ze ook voor dingen te laten staan die groter zijn dan zijzelf. Phoenix gaat over het verhaal van Nelly en Johnny maar ook over hoe Duitsers en Joden met elkaar omgingen tijdens en vooral net na de Holocaust. “Precies. Direct na de oorlog was er absoluut geen interesse in de Joden, geen gemeenschappelijk grond, geen uitwisseling van de ervaringen van beide kanten.”

Phoenix gaat dus eigenlijk over de horror na de horror… “Precies. Een totale leegte, een ‘zielsafwezigheid’. Wat ik altijd zo mooi vind aan Christians scenario’s is dat er altijd een tweede laag in zit die alles naar een hoger niveau tilt. Als actrice moet ik dat natuurlijk vergeten want mijn personages weten dat niet, maar als kijker houd ik daar erg van. Christians films stellen altijd meer vragen dan ze beantwoorden. Er zit geen duidelijke moraal of les in Phoenix, maar de film roept veel vragen op.”

Qua stijl is Phoenix een film noir, maar het had nooit in de jaren veertig of vijftig gemaakt kunnen worden… “Zelfs in de jaren tachtig [toen Petzold en de recentelijk overleden scenarioschrijver Harun Farocki al aan het script begonnen, BvH] was het nog te vroeg om hierover te praten en om Vertigo en de Holocaust bij elkaar te gooien. Het is een onderwerp waar je als Duitser heel voorzichtig mee om moet gaan. Ook nu nog is dit voor een Duits publiek een heel ongemakkelijke film.”