Catherine Breillat over L’été dernier

L’été dernier is een Franse variant op het controversiële Deense Queen of Hearts, over de relatie tussen een tienerjongen en zijn stiefmoeder. Maar voor regisseur Catherine Breillat is dit allesbehalve een remake: “Het is alsof ik het script letterlijk op zijn kop heb gezet.”

Sinds Catherine Breillat op zeventienjarige leeftijd debuteerde met haar schandaalroman L’homme facile (1969) staat ze al bekend als grensoverschrijdende en taboedoorbrekende kunstenaar. Haar expliciete filmwerk is haar niet altijd in dank afgenomen. Ze werd weggezet als ‘porno auteuriste’ door critici die een soortgelijke maar gemakkelijker te behappen vorm van seksuele transgressie in het werk van andere makers meer konden waarderen.

Breillat behaagt immers niet. Haar expliciete films wringen en schuren, en confronteren je met hoe complex en destructief verlangen kan zijn. Bovendien moraliseert Breillat niet, want zelfs de grootste taboes dragen in haar films het zaadje van emancipatie en verlossing met zich mee. Dat maakt haar werk, van Une vraie jeune fille (1976) tot Anatomie de l’enfer (2004), uitdagend, maar ook belonend in hun volwassen en gelaagde weergave van liefde, seks, (on)macht en verlangen.

Het leek er een tijd op dat we na Abus de faiblesse (2013) geen film meer van Breillat konden verwachten. In interviews naar aanleiding van die film vertelde de Franse regisseur, inmiddels 75 jaar oud en door een hersenbloeding in 2005 halfzijdig verlamd geraakt, dat ze geen mogelijkheid meer zag om nog de set op te gaan.

Totdat het plan voor een Franstalige remake van May el-Toukhy’s Queen of Hearts (2019) op haar bureau belandde. El-Toukhy’s film is een sluwe erotische thriller over een vrouw die uit is op een affaire met haar stiefzoon. Het is een kille film over het grijze gebied tussen dader en slachtoffer, eentje die bovenal aantoont dat we nog niet goed weten hoe we vrouwen ook als monsters kunnen zien.

Uitstekend bronmateriaal dus voor Breillat, die met L’été dernier grotendeels trouw blijft aan het uitgangspunt van het origineel, maar inhoudelijk de film totaal andere kanten op stuurt. Haar veel warmere en meer broeierige film draait de rollen om, en toont een tienerjongen die zijn stiefmoeder verleidt tot een seksuele relatie. Als die knop eenmaal bij haar om is gezet, zo laat Breillat op fascinerende manieren zien, is er voor haar geen weg meer terug.

Breillats film laat, beter dan het origineel, zien hoe grenzeloos verlangen kan zijn, en hoe bloed kruipt waar het niet gaan kan. In Cannes ging L’été dernier in de hoofdcompetitie van het festival in première, en sprak een opgewekte en energieke Breillat over deze terugkeer naar de erotisch geladen arthouse waarmee ze bekend werd.

Was het een uitdaging om een eigen draai te geven aan het vrij recente Queen of Hearts? “Elke film heeft de signatuur van zijn maker, dus elke film is per definitie al anders. Kijk maar naar kunst uit de middeleeuwen en renaissance, waarin vaak hetzelfde onderwerp terugkeerde: een Pietà van Botticelli ziet er echt anders uit dan een Pietà van Bellini. Voor mij is L’été dernier alleen al door de casting een totaal andere film geworden, met een andere betekenis en resonantie. Het script is trouwens fantastisch. Het is een cadeau voor een regisseur om met zo’n scenario te werken. Maar ik had alle vertrouwen in mijzelf en mijn visie als filmmaker om van dat scenario een totaal andere film te maken.”

Waar uitte dat zich in? “Allereerst vond ik de jongen in Queen of Hearts niet zo geschikt. Hij was te oud en te ruw. Mijn acteur Samuel Kircher is aan het begin van de film nog echt een jongen. Hij heeft zelfs die jeugdige molligheid in zijn wangen zitten. Je voelt zijn jeugdige rebellie en waar dat toe leidt. Alleen al door zo’n aanpassing verandert ook de betekenis van de film. Ik vind de dialogen in de Deense film erg goed en heb er veel van intact gelaten, maar ik gebruik dezelfde dialoog op een tegenovergestelde manier. Het is alsof ik het script letterlijk op zijn kop heb gezet. Ik hou ervan om er op die manier mee te spelen.”

Over acteurs gesproken: u bent ontzettend goed in het verbeelden van verlangen in al zijn complexiteit en ambiguïteit, zonder te vervallen in de typische clichés van de erotiek. Hoe werkt u met uw acteurs? “Dat is mijn signatuur! Dat voel je omdat ik aan het filmen ben!”

De complexiteit ervan spreekt u aan? “Het feit dat je iemand iets kan laten zeggen en dat het eigenlijk een totaal andere betekenis heeft, vind ik fascinerend. Misschien liegen ze tegen iemand, of liegen ze zelfs tegen zichzelf. Met die complexiteit kan je zo veel kanten op. Wat ik bijvoorbeeld interessant vind in het spel der verleiding is dat de personages zich er niet bewust van zijn dat het een spel is. Voor hen is het iets onschuldigs, alsof het ze overkomt. Ze worden een slachtoffer van hun eigen spel. Dat zijn de manieren waarop ik met dit scenario aan de haal ging.”

En hoe zit het met seks? Eerdere films van u waren explicieter in hun weergave daarvan. “Ik hou er niet van om mijzelf te herhalen. Ik wil vernieuwen en nieuwe dingen uitproberen. Ik hoefde dus niet zo ver te gaan als in eerdere films, want dat heb ik al gedaan. Dan wordt het betekenisloos. Waarom zou ik dat doen? Wat ik nu interessant vond, was overbrengen hoe passie overmeestert, hoe die mensen in een draaikolk van gevoelens worden meegenomen. Ook interessant is wat er gebeurt in het voortzetten van de seksuele relatie. De eerste keer overkomt het ze, daarna bedrijven ze de liefde en slaan ze een nieuw pad in, met allemaal onverwachte obstakels op de weg. Zoiets had ik nooit eerder gedaan.”

Léa Drucker is erg sterk in de rol van de stiefmoeder in een clandestiene relatie. Hoe werkte u met haar? “Zij was in eerste instantie niet mijn keuze! Maar mijn producent, Saïd Ben Saïd, schoof haar naar voren toen mijn eerste keuze niet beschikbaar was. Toen dacht ik nog dat ze het niet in haar had, omdat ze niet helemaal mijn type actrice is. Na onze eerste ontmoeting was ik echter overtuigd. Je moet weten dat Drucker in Frankrijk een beetje de girl next door-reputatie heeft. Ze was dus per definitie een tegendraadse casting. Maar wat ze ook toevoegde was een diepte die ik niet had verwacht. Ze gaf een soort Bergmaniaanse of Hitchcockiaanse dimensie aan de film.”