Bouli Lanners over Les premiers les derniers
Een geloofsbelijdenis
Of Les premiers les derniers zijn laatste roadmovie is moeten we nog zien. Het is wel het einde van een cyclus, zegt Bouli Lanners. Plus: hij moet iets bekennen.
Een roadmovie die van nergens naar nergens gaat in een verlaten Belgisch landschap (gefilmd in Frankrijk) waar twee huurlingen zoeken naar een mobiele telefoon die twee verliefde verschoppelingen in hun zak hebben, waar een dakloze profeet langs de wegen zwerft en twee wijze oude mannen raad geven (Michael Lonsdale en Max von Sydow), terwijl de eindtijd lijkt aangebroken en een vervallen monorail traag door oneindig laagland slingert, die kan alleen van Bouli Lanners (1965) zijn.
Het is dmeest persoonlijke film die hij ooit zal maken, vertelde Lanners (Ultranova, Eldorado, Les géants) tijdens de Berlinale na de première van Les premiers les derniers.
Een van de dingen die me altijd gefascineerd heeft: u maakt roadmovies in een land waar je in anderhalf uur doorheen rijdt. Net als Nederland. "België is zelfs nog kleiner dan Nederland. Ik heb jaren geleden besloten dat ik het idee van landen en grenzen los moet laten zodat ik welke genrefilm dan ook in België zou kunnen maken. Echte landen zijn saai. Ik wilde een nieuw land, dat overal en nergens is. Mijn land. Maar ook al spelen mijn verhalen daar, ze zeggen wel iets over onze wereld. Hoe dan ook, films maken is liegen om de waarheid beter te kunnen vertellen."
Wat is de ziel van uw land? Van de mensen die er leven? "Mijn films spelen in een wereld die het heeft opgegeven. Buiten wat we de samenleving noemen. Al stellen ze wel de vraag hoe we ons tot elkaar moeten verhouden. Er is geen samenleving maar ze gaan wel over hoe we samen moeten leven."
Een Vlaamse collega, Freddy Sartor, vertelde me dat dit een hele persoonlijke film is. Wat mij betreft is het uw beste film, maar wat is er zo persoonlijk? "Drie dingen. Het eerste is mijn overtuiging dat onze samenleving een cruciale tijd doormaakt, een tijd die gedreven wordt door pessimisme. Alsof er een eindtijd is aangebroken. Dat verontrust me. Ik wilde met de film iets positiefs brengen, hoop geven. Die hoop is een reflectie van mijn persoonlijke filosofie.
"Het tweede is wat je mijn coming-out zou kunnen noemen. Ik geloof in God. Ik wil niemand van iets overtuigen en ik geloof niet in dogma’s. Ik geloof in een seculiere samenleving. Dit is iets tussen mij en mijzelf. Maar vijftig jaar lang wist niemand het en voor mijn gevoel is het tijd om dit te vertellen.
"Het derde is dat het personage van Gilou dat ik speel, meer dan ik zou willen op mijzelf is gebaseerd. Ik heb dezelfde hartafwijking. Ik ging ook tegen de vlakte. Drie maanden voor we gingen filmen moest ik acuut geopereerd worden. Via de film kon ik mijn doodsangst en duistere gedachten verwerken. Dit is de meest persoonlijke film die ik ooit zal maken."
Het script was toen al klaar. U schreef uw persoonlijke geschiedenis er in? "Precies. Ik voelde dezelfde angst als Esther voor de komende ondergang. Dezelfde angst als Gilou dat de mensheid en de wereld een deadline hebben als we op deze manier doorgaan. Ik besloot dat het anders moest. Dus nee, het zou niet het einde van de wereld zijn en Gilou moest zijn liefde voor het leven terugvinden. De personages die Michael Lonsdale en Max von Sydow spelen zijn er ook op dat moment bijgekomen."
Max von Sydow omdat hij in Het zevende zegel van Ingmar Bergman met de dood speelde? "Nou ja, hij is vooral een hele fijne acteur. Maar inderdaad, hij speelde de ridder die met de Dood schaakt. En de priester die de duivel uitdrijft in The Exorcist. Hij brengt die hele geschiedenis mee naar de film."
En Michael Lonsdale heeft gewoon een fantastisch gezicht? "Ja, maar hij is ook gelovig. Erg betrokken. Geeft er zelfs lezingen over. Ik dacht dat het scenario hem dus zou aanspreken. Zijn geloof richt zich trouwens vooral op de mens, meer dan op God."
Het einde van de wereld, om misverstanden te voorkomen, is voor u niet de Bijbelse Apocalyps? Het is meer het samenkomen van alle negatieve energie in de wereld? "Nee, niet de Apocalyps. Het is een duisternis die gevoed wordt door bepaalde politici, door een beweging als IS die letterlijk de eindtijd over ons wil afroepen, door onze omgang met de wereld waarin we leven. Het is de eerste keer in de geschiedenis dat we ons niet verheugen op de toekomst.
"Mijn volgende film zal ook persoonlijk zijn omdat het verhaal gebaseerd is op de ervaringen van iemand uit mijn familie. Maar ik ben er absoluut van overtuigd dat Les premiers les derniers het einde van een cyclus is. Een cyclus die in 2005 begon met mijn eerste film Ultranova. Een cyclus over families en samenlevingsverbanden die geconstrueerd en gereconstrueerd worden. Nauw verbonden met het genre van de roadmovie. Nu wil ik iets anders proberen."
U hebt uw bestemming bereikt? "Nee, alleen de eerste halte."
Nog één ding: hoe verzoent u God met de nogal donker-komische blik op het leven die u blijkens uw films ook hebt? "Ik walg nogal eens van de mensheid, maar nooit van de mens."