Man with a Movie Camera and Other Works by Dziga Vertov

Een nieuwe dvd-box maakt duidelijk dat Dziga Vertov meer is dan de man achter het meester­werk Man with a Movie Camera, volgens de recentste Sight and Sound-enquête de beste documentaire ooit gemaakt.

Jarenlang was het vrijwel onmogelijk om de films van Dziga Vertov überhaupt te zien. Daar is de laatste tien jaar verandering in gekomen, vooral door drie dubbeldvd’s uit de fraaie reeks Edition Filmmuseum. Deze zijn nu aangevuld door een recente uitgave in de prestigieuze Masters of Cinema-serie.

Het betreft een eerder in Frankrijk uitgegeven dvd-box, met naast Man with a Movie Camera een schijfje met vier andere Vertov-films. Dit alles is aangevuld met duidende extra’s en voorzien van een begeleidend boekje met zinnige informatie over Vertov (1896-1954). Filmkrant-columnist Adrian Martin verzorgt een commentaartrack bij Man with a Movie Camera. De uitstekende kopie die op de dvd staat, betreft de recente restauratie van EYE Filmmuseum. EYE beschikt over een kopie die in 1931 door Vertov aan het eind van zijn tournee door Europa aan de Filmliga werd verkocht. Het is de enige kopie die volbeelds is; de meeste overgebleven kopieën betreffen versies uit het geluidstijdperk waarbij een deel van de linkerkant van de filmstrook werd benut voor een geluidsspoor dat het beeld deels afdekt en dus de composities verstoort.

Vertov, de polemische filmdenker
Net als zijn collega’s Eisenstein, Poedovkin en Koelesjov, met wie hij vaak in de clinch lag, was Vertov iemand met prikkelende opvattingen over het medium film. Het dvd-boekje is er rijkelijk mee gevuld, ontleend aan zijn vele polemische geschriften. Kort gezegd komt het erop neer dat hij een afkeer had van het publiek bedwelmende fictie. “We nodigen jou uit: de zoete omhelzingen van romances te ontvluchten, het gif van de psychologische roman, de klauw van het overspelige theater […] We proclameren de oude films, die gebaseerd zijn op romances en het theater, melaats. Blijf ervan weg! Sluit er je ogen voor!”

Ervoor in de plaats stelde hij een documentaire-aanpak die ‘het leven betrapt’. Dit betrapte leven werd door Vertov vervolgens “bekwaam georganiseerd”. Vertov was een briljant editor – hij begon en eindigde zijn carrière in newsreels – maar had daarnaast een revolutionair idee over waartoe het medium, vooral de camera, in staat was. Dit leverde het befaamde concept ‘kino-eye’ op: “Ik ben het Kino-oog. Ik ben een mechanisch oog. Ik, een machine, laat jou de wereld zien zoals alleen ik die kan zien […] Mijn pad leidt naar de creatie van een nieuwe waarneming van de wereld.”

Je hoeft maar een paar minuten van Man with a Movie Camera te bekijken om te begrijpen wat Vertov voor ogen stond. Hij doet dit met middelen die nu ten onrechte als avant-garde te boek staan: beeldbevriezingen, dubbelbeelden, split-screens, versnellingen, vertragingen, associatieve montage of monteren op beweging en zelfs stukjes animatie. Heel lang werd Vertov, onder anderen door Eisenstein, beschuldigt van ‘cameratrucs’, maar dat is een enorme misvatting. Vertovs claim dat hij je de wereld zal onthullen is namelijk niet heel ver bezijden de waarheid. Een mechanisch oog kan iets wat een mensenoog niet kan, zoals ook prachtig blijkt uit meerdere scènes in Kino-Eye (1924): beelden die al ’terugspoelend’ laten zien waar het brood en het vlees vandaan komt dat het Russische volk voedt. Overigens zijn de kopieën van Kino-Eye en Kino-Pravda #21 niet denderend, met slecht contrast, veel kabels en wat springers.

Vertov, de filmpoëet- en vernieuwer
Elke film in de dvd-box bevat meerdere staaltjes die aantonen dat Vertovs ‘kino-eye’ inderdaad iets onopgemerkts ziet, maar dan natuurlijk wel iets dat Vertov zelf zag en wilde benadrukken. Zoals het ontroerende moment in Kino-Eye waarop een Jonge Pionier (een lid van de communistische jeugdbeweging) op zijn tenen moet gaan staan om een propagandaposter te kunnen ophangen.

Zelf was Vertov ook een pionier, zoals blijkt uit zijn geluidsfilm Enthusiasm: Symphony of the Donbass (1931). Hiervoor componeerde hij een geluidsband die voor driekwart bestaat uit industrieel geluid, dat op ritmische wijze wordt gebruikt, soms synchroon, soms asynchroon. Musique concrète avant la lettre.

Vertov, de politiek filmmaker
Vertov werkte in de Sovjet-Unie van de jaren twintig, een nieuwe communistische heilstaat die na de revolutie van 1917 in hoog tempo opgebouwd werd. Dat maakt zijn gehele oeuvre ideologisch geladen. Hij documenteert in zijn werk de ingrijpende veranderingen die voortkomen uit het eerste vijfjarenplan: het opzetten van coöperaties, collectivisatie, industrialisatie en campagnes tegen religie (immers ‘opium van het volk’) en alcoholisme (dat niet alleen levens verwoest maar ook productiviteit lamlegt). Vertov was zelf een fervent aanhanger van de begin 1924 gestorven Lenin; de dvd-box bevat ook zijn mooie lofzangen op Lenin, met Kino-Pravda #21 (1925) en Three Songs about Lenin (1934). Naast nog steeds opzwepende kunst is Vertovs werk dus ook altijd propaganda. De enthousiasmerende titel van zijn film uit 1926 (die helaas niet in de box zit) spreekt boekdelen: Voorwaarts, Sovjet!

Man with a Movie Camera and Other Works by Dziga Vertov | Regie Dziga Vertov | Distributie Masters of Cinema/Eureka! (dvd & blu-ray, import, regiovrij)