Alexandre O. Philippe over Lynch/Oz

De Zwitserse filmmaker Alexandre O. Philippe blijft noest werken aan een oeuvre van filmessays. Lynch/Oz linkt surrealistische cinema aan Technicolor dromen. “Ik wil niets verhelderen, maar het mysterie juist vergroten.”

“Mijn documentaires zijn filmessays, speurtochten naar de betekenis en werking van film met tamelijk esoterische ideeën over het medium”, zegt de Zwiterse filmmaker Alexandre O. Philippe. “Ze zijn gemaakt voor het grote doek en daarom ook heel visueel.”

Geen toeval dat Philippe juist dit benadrukt tijdens een van zijn bezoeken aan Film Fest Gent. Hij is een graag geziene gast in het festivalcircuit dankzij zijn films over film. Onder meer over zombiecultuur (Doc of the Dead, 2014), Star Wars-mythologie (The People vs. George Lucas, 2014), de douchescène in Psycho (78/52, 2017), Monument Valley (The Taking, 2021) en William Shatner (You Can Call Me Bill, 2023).

“Ik ben al van jongs af aan cinefiel”, zegt Philippe. “Al vroeg keek ik naar Hitchcock-films en was ik dol op horror. Ik ging vaak met mijn ouders naar de bioscoop en thuis joegen we er stapels vhs-tapes door. Zo kreeg ik de filmkoorts te pakken. Bij het draaien van een documentaire over Star Wars voelde ik meteen dat in het maken van films over film een passie lag die aansloot bij mijn jeugdobsessie om films te herkijken en te deconstrueren.”

In Lynch/Oz link je de imaginaire landschappen van The Wizard of Oz (1939) en David Lynch. “Aan de basis ligt mijn passie voor Lynch. Hij is een héél belangrijk filmmaker, waarschijnlijk de belangrijkste Amerikaanse surrealist. Over honderd jaar spreekt men nog altijd over zijn films. Mijn favorieten zijn Lost Highway [1996] en Mulholland Drive [2001]. Ik hou van zijn bizarre personages, bevreemdende sfeer, parallelle werelden en zwarte humor. De cinema van Lynch is, in tegenstelling tot wat vaak gezegd wordt, niet cryptisch maar toegankelijk en onderhoudend.”

Erg Amerikaans ook. Films als Blue Velvet [1986] leggen de nachtmerries bloot die schuilen onder iconische beelden en popcultuur. “Dat aspect boeit me al langer, maar je kan natuurlijk geen film over Lynch maken, gewoon, omdat je een film over Lynch wil maken. Je moet iets nieuws introduceren. De verbanden tussen The Wizard of Oz en het oeuvre van Lynch waren wel al gelegd, maar nog niet in een film. Laat ik in die rabbit hole duiken, dacht ik. Uiteraard nam ik eerst contact op met Lynch, al wist ik dat hij niet zou meewerken; hij praat niet graag over zijn werk. Hij maakte me inderdaad meteen duidelijk dat een uitgebreid gesprek, zoals ik had met William Friedkin voor Leap of Faith [2019], er niet in zat. Geen probleem, ik kies toch liefst telkens voor een andere insteek.”

In de film laat je zes critici en filmmakers Lynch en The Wizard of Oz verbinden: Amy Nicholson, John Waters, Karyn Kusama, Rodney Ascher, David Lowery en het duo Justin Benson en Aaron Moorhead. Daarbij wordt Lynch gecast als een soort Dorothy: iemand die is opgegroeid in het Amerikaanse Midwesten en dankzij fantasie de yellow brick road richting artistieke vrijheid volgt. “Ik ontwikkelde het scenario en de structuur op basis van wat die sprekers me aanreikten. Met het openingssegment van criticus Amy Nicholson duiken we in de geest van Lynch. Waarna Rodney Ascher wijst op de Americana-droombeelden die de filmmaker deelt met The Wizard of Oz, de film die in de woorden van Lynch ‘al decennia mensen laat dromen’. De puzzel schoof verder automatisch in elkaar met mijmeringen over de beelden, motieven en thema’s. Ik zie mijn films niet als documentaires, het zijn films over film. Films over de mysteries van cinema, de werking van film, de manier waarop film inwerkt op onze hersenen.”

Lynch/Oz is naast een denkoefening vooral een emotionele trip. “Mijn filmessays zijn meer spel dan analyse. Het gaat me niet om uitleggen of verhelderen, eigenlijk wil ik het mysterie juist vergroten. Ik duik graag in creatieve processen en daar spelen per definitie mysterieuze mechanismen. Op de vraag waar ideeën ontstaan, zou Lynch zeggen: ze komen uit die kamer, vanachter dat gordijn. Een boutade, maar ook weer niet. Peilen naar bedoelingen en rationele verklaringen vind ik zinloos, wat mij interesseert is hoe we collectief emotioneel reageren op films. Dat heeft te maken met hoe filmmakers visueel en narratief aansluiting vinden bij onze gevoelens en angsten.”

The Wizard of Oz blijft fascineren… “omdat de film gaat over de Amerikaanse droom, de Amerikaanse nachtmerrie, het idee thuis weg te gaan en ons voorbij de regenboog te begeven. Een typisch Amerikaans concept. Het verbaast me niet dat mensen zich aangesproken voelen door, en filmmakers terugkeren naar, het avontuur van het meisje uit het hart van Amerika dat vertrekt en dan verlangt om terug te keren. Iedereen heeft een eigen band met The Wizard of Oz, maar die van John Waters, verantwoordelijk voor het meest persoonlijke hoofdstuk, en Lynch vertonen overeenkomsten. Ook al vertalen ze hun verwantschap filmisch op totaal andere wijze. Niet onbelangrijk is dat ze de film zagen als kind, terwijl ik al twintig was bij mijn eerste kennismaking. Het meest onder de indruk was ik toen van het visuele effect. Dorothy die na de zwart-wit intro een deur opent waardoor we een Technicolor wereld ontdekken. Wat een trip! De rode schoenen, de dubbelgangers, de wind, al die motieven vielen me op, maar vooral dat kleurrijk universum bleef fascineren. Lynch/Oz wil aangeven dat er veel interpretaties mogelijk zijn, maar dat die vooral verbonden zijn met jeugdherinneringen én iets zeggen over de impact van film. In die zin gaat het ook over de mysteries van het creatieve proces, hoe het onderbewustzijn bij filmmakers werkt.”

Overwoog u Oz/Lynch als titel? “Nee, Lynch/Oz klinkt beter en David Lynch vormde het uitgangspunt. Maar het is natuurlijk een kip-of-ei-verhaal. In een ander universum en met een andere tijdsopvatting, wie weet.”

Lynch/Oz is vanaf 19 maart 2024 beschikbaar op dvd/blu-ray (import, Janus Contemporaries).