11 x Denis Lavant

Monsieur Oscar
Zonder Denis Lavant had Léos Carax Holy Motors niet kunnen maken. Een portret van een muze aan de hand van de 11 personages uit de film.
→ 1 | Monsieur Oscar
Elf rollen speelt Denis Lavant in Holy Motors, en het is aan de toeschouwer om te concluderen of ze allemaal dubbelgangers en vermommingen zijn van het personage waarmee de estafette begint: Monsieur Oscar. Of dat Oscar ook een fictief figuur is, gevangen in een groter verhaal. Maar het moge duidelijk zijn: Holy Motors is daarmee ook en vooral een ode aan de acteur die ze speelt, muze en alter-ego van regisseur Léos Carax zelf. Hun samenwerking begon in de jaren tachtig met de drie films van de zogeheten Alex-trilogie (Boy Meets Girl, Mauvais Sang en Les amants du Pont-Neuf). Met Holy Motors is de cirkel rond: Alex(ander) en Oscar zijn de twee echte voornamen van Carax, die in 1960 als Alexander Oscar Dupont ter wereld kwam. Lavant (1961) is vooral een fysiek acteur, een transformatiekunstenaar die zijn volle lichaam inzet om zijn personages tot leven te brengen. Als hij Oscar niet had willen spelen, hadden alleen Charlie Chaplin of Lon Chaney hem kunnen vervangen, aldus Carax.
→ 2 | Bankier
Zodra hij aan het begin van Holy Motors in zijn witte limousine stapt denken we aanvankelijk dat Monsieur Oscar een rijke bankier is. Denis Lavant is echter niet het soort acteur waaraan je automatisch denkt om bankiers, advocaten, politieagenten, hoogwaardigheidsbekleders en andere mannen in pakken of uniforms te spelen. Toen Claire Denis hem in 1999 castte voor de hoofdrol in Beau Travail speelde hij weliswaar een legionair die op zijn leven in Afrika terugkijkt, maar was Denis vooral geïnteresseerd in het vangen van de lichamelijke dans van de rituelen en machtsverhoudingen binnen zo’n strikte mannengemeenschap.
→ 3 | Bedelares
In 2008 maakten Kévin Nuogès en Ivan Stoetzel een portret van Lavant: Le duende au corps (in zijn geheel te zien op Vimeo). De film is ingedeeld in hoofdstukken, en natuurlijk heet het eerste ‘A comme Alex’ naar zijn Carax-alter-ego. De film begint met Lavant die in de hal van het Théâtre National de Chaillot met biljartballen jongleert. Wat een manier om de zwaartekracht te tarten! Lavant is behalve filmster ook, en misschien vooral straatartiest, circusclown en theaterdier. Geen Shakespeare of ander repertoirestuk is voor hem veilig. Ze hadden dat eerste hoofdstuk ook ‘A comme acrobat’ kunnen noemen. Lavant danst, kruipt, springt, morft, golft en glijdt als een duizendpoot van het ene in het andere personage, al is die van bankier in bedelares misschien nog wel het meest sensationeel. Woorden heeft hij daarbij (denk aan zijn zwijgende rol als badhuisbediende in Veit Helmers Tuvalu uit 1999) nauwelijks nodig.
→ 4 | Motion capture-specialist
In 2007 was Lavant te zien als Charlie Chaplin-imitator in Mister Lonely van Harmony Korine. In een interview vertelde hij hoe hij Chaplin via zijn lichaam had ontdekt en bedwongen. En hij zei ook: "Ik denk dat een acteur altijd fysiek moet zijn, of hij nu in het theater of in de film speelt […]. Ik ben misschien wat fysieker dan de gemiddelde acteur […], maar dat is een deel van de lol. Ik hou van dansen. Ik hou ervan om met mijn hele lichaam te spelen. Voor mij is een rol niet alleen maar een gezicht en een stem."
→ 5 | Monsieur Merde
Monsieur Merde zag het levenslicht in het drieluik Tokyo! in 2007. Op het moment dat hij uit het riool komt kruipen zie je de waanzinnige beheersing die Lavant over zijn lichaam heeft: hij is zowel verkrampt als dynamisch. Dit personage zou uiteindelijk de basis vormen voor Holy Motors.
→ 6 | De vader
Min of meer gelijktijdig met de mopperige vader die zijn dochter van een feestje ophaalt in Holy Motors speelde Lavant een andere anti-vader in het semi-autobiografische My Little Princess (2011) van Eva Ionesco: als kunstschilder Ernst en liefhebber van maagdelijk naakt is hij de diabolische motor achter de exploitatie van fotografe Irina Ionesco van haar dochter.
→ 7 | De accordeonspeler
Het intermezzo in Holy Motors waarin Lavant als aanvoerder van een opzwepend accordeonorkest door een lege kerk banjert is natuurlijk een knipoog naar dat andere beroemde travelling shot uit Mauvais Sang waarin hij op David Bowie’s Modern Love een elektrificerende straatdans uitvoert.
→ 8/9 | Huurmoordenaar/slachtoffer
Een cruciaal moment in de film: jager en slachtoffer worden gespeeld door dezelfde acteur en wisselen onmerkbaar van rol. En omdat op dat moment Lavant al zoveel persoonsverwisselingen heeft ondergaan realiseren we ons opeens, wederom en als nieuw, de zowel destructieve als creatieve kracht van de spiegel die een goede performance ons voorhouden kan.
→ 10 | De stervende man
In de videoclip Rabbit in your Headlights (Jonathan Glazer, 1998) van het Britse elektro-duo UNKLE staat Lavant middenin een drukke verkeerstunnel. Van tijd tot tijd wordt hij aangereden, maar staat op alsof er niets aan de hand is, onderwijl onverstaanbare kreten slakend. De laatste auto die op hem afrijdt knalt door de botsing uit elkaar, terwijl de man in christuspose ongedeerd achterblijft.
→ 11 | De man in het huis
Waar komt Monsieur Oscar tot rust? Is het huis van de familievader een veilige haven of een schip dat wegvaart in de nacht op weg naar vreemde wateren? De clown heeft zijn masker afgedaan en daaronder zien we een gezicht vol ernst.
Dana Linssen
Carax over Lavant
"Net zoals de cinema komt Denis uit het theater, de kermis en het circus. Zijn lichaam is gebeeldhouwd als dat van de atleten die Marey fotografeerde. En als ik zijn lichaam in beweging film, dan doet mij dat hetzelfde plezier als ik me kan voorstellen dat Muybridge moet hebben gevoeld toen hij naar zijn galopperende paard keek."