Schouw/Spelers: Monic Hendrickx

Hoe acteren Nederlandse filmacteurs? Deze maand Monic Hendrickx, een grande dame van de Nederlandse film.

Je kan Monic Hendrickx met recht een van de grandes dames van de Nederlandse film noemen. Met vier Gouden Kalveren op de schouw is ze ook een van de meest bekroonde acteurs van het land. Hoe ze met die statuur kan spelen zie je in hitserie Penoza (2010-17), waarin Hendrickx zich als Carmen van Walraven een weg door de Amsterdamse onderwereld baant.

Aan het begin van de serie is ze nog groen en onervaren. Als haar man wordt geliquideerd, wordt ze gedwongen in zijn criminele schoenen te stappen. Hendrickx speelt met de onervarenheid van haar personage. Carmen is aan het begin van de serie nog schuchter en kwetsbaar. Alles komt snel binnen, elke actie roept een fysieke reactie bij haar op.

Hendrickx’ spel is op zulke momenten minutieus. Een shot waarin ze simpelweg uit het raam kijkt, onthult alle emotionele lagen in haar personage. Zonder enige uitleg zie je dat ze worstelt met hoe ze grip moet krijgen op de plotse omwenteling in haar leven.

Over de loop van meerdere seizoenen groeit Carmen uit tot een volwaardige Nederlandse maffioso. Het spel van Hendrickx groeit mee: ze begint te leunen op haar statuur en verandert in een meer imponerende en intimiderende figuur. Waar ze aan het begin van de serie nog probeert te verdwijnen in de achtergrond, neemt ze geleidelijk steeds meer ruimte in met strakker en strenger spel.

Veel van Hendrickx’ grote rollen spelen met de schijnbaar timide kwaliteiten van haar personages. Haar doorbraak als Anna Krzyzanowska in Karim Traïdia’s De Poolse bruid (1998) leverde haar meteen een Gouden Kalf op. Begrijpelijk, want de film overtuigt vooral in het neerzetten van de persoonlijke groei van haar personage, een sekswerker die vlucht voor haar pooier.

Aan het begin is ze vooral op haar hoede, maar zodra ze meer rust en veiligheid voelt, zie je een delicate toon in Hendrickx’ spel, steeds ergens tussen geluk en verdriet. “Je lijkt wel een Byzantijnse prinses”, zegt Henk, de man die deze vrouw in nood in huis neemt. Haar bescheiden reactie is een voorbeeld van waarom de film werkt. Hendrickx neemt haar tijd om het compliment te incasseren. Je ziet hoe de woorden op haar inwerken, iets waarvoor in films te vaak geen tijd wordt genomen.

Pieter Verhoeffs Nynke (2001) is veel ambitieuzer dan het ingetogen De Poolse bruid. Hier vertolkt Hendrickx de Friese schrijver Nienke van Hichtum, die leefde aan het begin van de twintigste eeuw en zich niet liet inperken door de patriarchale normen van die tijd. De film gaat over kleine vormen van verzet en rebellie, over niet meegaan in het keurslijf van de maatschappij.

Hendrickx – geboren en getogen in Noord-Brabant, met enkele jeugdjaren in Suriname – acteert de hele film in het Fries, maar nog interessanter is hoe zij door de omgeving navigeert. Haar personage is sensueel en romantisch, maar ook gepijnigd. Tegen het einde van de film zit een langzaam zoomend shot, waarin we gestaag dichterbij komen terwijl ze haar tranen niet kan wegdrukken. Ze ademt met haar hele lijf en staart met een intense blik de leegte in.

Hendrickx kan gestileerd en uitvergroot spelen, zoals n Maarten Treurniets historische spektakelfilm Kenau (2014), maar is op haar best in meer naturalistische rollen. Het mooiste voorbeeld daarvan is waarschijnlijk haar met een Gouden Kalf bekroonde hoofdrol in Martin Koolhovens Het zuiden (2004).

Hendrickx speelt hier Martje, de eigenaar van een wasserette die verliefd wordt op de nieuwe chauffeur die de was ophaalt. Martje is een sterke en onafhankelijke vrouw, maar draagt ook een diepe onzekerheid in zich. Hendrickx zet die combinatie heel krachtig neer. Mede door het naturalistische camerawerk van Menno Westendorp wordt Het zuiden zo’n zeldzame Nederlandse film waarin een acteur echt de ruimte krijgt om de meest innerlijke dimensies van een personage over te brengen.

Je kan zulke momenten makkelijk voor lief nemen, maar dankzij het exacte spel van Hendrickx krijg je het gevoel dat je iemand als Martje ook echt leert kennen. Dat is het teken van echt goed spel: als de bekende acteur verdwijnt en het personage haar plek inneemt.