Op ooghoogte #27

Mark Cousins (The Story of Film en A Story of Children and Film) schrijft voor de Filmkrant over film- en beeldassociaties. Deze maand een overpeinzing over Sergei Eisensteins Mexicaanse episode, waar niet alleen Peter Greenaway, maar ook Cousins zelf een film over maakte.

Een van de grootse makers van, en denkers over cinema – de Sovjet-regisseur Sergei Eisenstein – had een beroemde Mexicaanse periode in 1931. Zijn afstand tot het Stalinisme, zijn tijd in de zon, en zijn esthetische respons op de Mexicaanse kleuren, landschappen, mensen en de viering van de dood lijken hem te verjongen.

De vraag is, hoe? Eisenstein in Guanajuato, de nieuwe film van de Britse regisseur Peter Greenaway over Eisensteins Mexicaanse verblijf suggereert verrukkelijk dat het de seks was die Eisenstein in Mexico in vuur en vlam zette. Oftewel, zijn Rosebud, was een, eh, ‘rosebud’. Greenaways film laat zien hoe Eisenstein geneukt wordt door zijn jonge mannelijke tolk, en zich als resultaat daarvan kan laten gaan, verliefd wordt, en een ontvankelijkheid voor ‘de velden en de lucht’ ervaart.

Daar zit iets feestelijks in. Greenaway’s uitbundige filmstijl wordt gemixt met een sappige hoofdrol van Emler Back om een film te maken die, nou ja, wat orgastisch aanvoelt. De jonge minnaar is de sleutel (het is lastig om hier aan Freudiaans taalgebruik te ontsnappen) die Eisenstein ontsluit.

Met What Is This Film Called Love? (2012) heb ik ook een film gemaakt die naar Eisensteins Mexicaanse invasie kijkt. Waar Greenaway de bevrijding van de filmmaker vindt in seks, neem ik een idee uit zijn schrijven – extase – en kijk naar de letterlijke betekenis van dat woord – uit de stasis, de stilstand komen, in beweging komen – als een goede manier om te beschrijven hoe Eisenstein in Mexico als het ware in de volgende versnelling kwam. Als je ze samen bekijkt, Greenaway’s film en de mijne, dan zouden ze over kunnen komen als tegengestelde verklaringen van dit beroemde moment in de filmgeschiedenis. Ik denk niet dat ze dat zijn. Ik weet ook niet zeker of het ertoe doet of Eisenstein veranderde door genitalia en orgasmes. De echte betekenis van de geschiedenis is de nieuwe vrijheid die hij voelde, een nieuwe band tussen lichaam en geest. Of, misschien nog wel beter, een nieuwe nabijheid van lichaam en geest.

Godsdiensten leren ons dat lichaam en geest opmerkelijk lastige dingen zijn: tegenpolen en vijanden. Maar dat zijn ze natuurlijk niet en Eisenstein ontdekte dat. Sovjet-materialisme ontmoette het barokke Mexicaanse katholicisme, en het was magisch.