Op ooghoogte #50
Rommelige films

Orson Welles als Hamlet
Mark Cousins (The Story of Film, I Am Belfast, Atomic) schrijft voor de Filmkrant over film- en beeldassociaties. Deze maand over rommelige films.
Ik was dit jaar jurylid op het filmfestival van Venetië. Mijn taak, zoals altijd in een jury, was om films te bekijken en beoordelen, liefst met wat inzicht of frisheid. Mijn doel was om, voor zover mogelijk, het groepsdenken te vermijden dat zo vaak ontstaat wanneer filmcritici zich verzamelen en al te gehaast hun conclusies trekken.
Venetië is een goede plek om over dit soort dingen na te denken, vanwege Orson Welles. In 1948 draaide zijn film Macbeth er in competitie. Ook Laurence Oliviers Hamlet was in de running. Twee Shakespeare-bewerkingen door extreem verschillende auteurs.
De film van Olivier is genuanceerd, psychologisch gedetailleerd en fascinerend, briljant gedeclameerd en gekleurd door de jarenlange ervaring van de regisseur in het Britse theater. De Macbeth van Welles is daarentegen een rafelige, visuele, expressionistische houtskooltekening. De taal van Shakespeare verdrinkt zowat in de Sturm und Drang van Welles’ esthetiek: zijn shots uit lage hoeken, de uitgesproken opvoering in de diepte en, in één geval, een overweldigend lang aangehouden nachtopname die een aantal cruciale momenten in het toneelstuk samenbrengt.
Gaande het festival kreeg Welles ingefluisterd dat Oliviers film wel eens beter ontvangen zou kunnen worden. Welles had zich niet geliefd gemaakt bij de Italiaanse critici door het neorealisme te verwerpen en zijn voorkeur uit te spreken voor de barokke stijl die werd geassocieerd met de excessen van het katholicisme en, recenter, het fascisme van Mussolini.
Uiteindelijk trok Welles zijn Macbeth terug uit de competitie. Inderdaad werd zijn film veelal afgekeurd, terwijl die van Olivier werd geprezen. Diens Hamlet is een prima film (en een van Roman Polanski’s favorieten), maar inmiddels oogt hij nogal tam naast Welles veel briljantere, grillige creatie.
De moraal van het verhaal is ook vandaag nog relevant. Rommelige, onevenwichtige films die te hoog grijpen, worden minder gewaardeerd dan gebalanceerde, ingetogen cinema met een meer literaire inslag. Maar de tijd heeft een voorkeur voor die eerste groep. Denk ook aan het recente werk van de Wachowski’s. Het wordt verre van laaiend besproken; men vindt de films te zeer gebonden aan de uitgangspunten van hun ontwerp, of van hun fantasy-fictie. Maar volgens mij zullen deze smeltende, Dalí-achtige werelden na verloop van tijd grootser gaan ogen dan de meeste films die op dit moment de voorkeur van critici krijgen.
Mark Cousins | @markcousinsfilm