Op ooghoogte #55

Mark Cousins (The Story of Film) schrijft maandelijks over film en beeldassociaties. Deze maand zag hij Paul Schraders First Reformed.

"Ik was blind, nu kan ik zien", dat is een sleutelzin uit Raging Bull, geschreven door Paul Schrader. Het is een beschrijving van een doorbraak, een openbaring.

Schrader, intellectueel de meest opwindende persoon waarmee ik tijd in de cinema heb doorgebracht, gelooft in zulke openbaringen. Zijn films Light Sleeper en American Gigolo eindigen met doorbraken. Hun personages worstelen om iets te begrijpen, wat ze uiteindelijk ook doen.

Met de release van Schraders nieuwe film, First Reformed, realiseren we ons dat zijn carrière net als een van zijn personages is geworden. De film is een doorbraak, een realisatie, een openbaring. Van welke soort? Gedurende zijn carrière, onder het oppervlak van de meeste van zijn films, zat de impuls van rigoureuze soberheid, zoals een film van Robert Bresson of Carl Theodor Dreyer. Schraders Nederlands-Calvinistische opvoeding in Amerika heeft hem in die richting gestuurd. Maar Schrader werkte in de Amerikaanse, commerciële filmindustrie met filmsterren en pr-bedrijven, en overtuigde zichzelf ervan dat zulke minimalistische, spirituele cinema onmogelijk was binnen het paradigma van massavermaak. Zijn eigen hedonisme hielp ook de Bresson-neiging te onderdrukken.

Maar toen zag hij Pawel Pawlikowski’s beheerste, zwart-witte Ida in 4:3 formaat en realiseerde zich, in gesprek met Pawlikowski, dat de economie van de filmindustrie veranderd is, en dat het nu zelfs in Amerika mogelijk is om esthetisch rigoureuze cinema te maken. Dus dat is wat hij deed. De camera beweegt nauwelijks in First Reformed. De beelden zijn schraal. De framing is strak. Er zit geen kers op de taart.

Een openbaring, een doorbraak. Wat typisch is voor doorbraken, is dat Schrader het al die tijd al wist. De waarheid bevond zich voor zijn ogen. Hij was blind maar nu kon hij zien. Waarschijnlijk keert hij wel weer terug naar het visuele plezier en de schoonheid van het (katholieke?) Hollywood-paradigma, maar voor nu is het opwindend om hem zo onbevreesd naar buiten te zien komen als minimalist.