Het Undone-avontuur

Net nu hij goed op snelheid was gekomen, botste de animatie-sneltrein van Undone van de Nederlandse regisseur Hisko Hulsing op een corona-versperring.

“Het was of we al rijdend een auto aan het bouwen waren.” Zo vatte animatiekunstenaar Hisko Hulsing (Junkyard) vorig jaar op een seminar van het Nederlands Film Festival de monsterklus samen waar hij ingerold was. Namelijk de regie, het visuele ontwerp en de supervisie over de animatie van de achtdelige Amazon Prime-serie Undone, bedacht door Raphael Bob-Waksberg en Kate Purdy, die eerder naam maakten met de Netflix-serie Bojack Horseman. Een ontroerend en mysterieus sciencefictiondrama waarin de jonge vrouw Alma (Rosa Salazar) door de tijd tuimelend haar verongelukte vader en zichzelf opnieuw ontdekt.

Ongetwijfeld gestimuleerd door de vrijwel zonder uitzondering lovende kritieken gaf Amazon nog geen drie maanden na de première op 13 september 2019 het groene licht voor een vervolg. De Nederlandse partner van de Amerikaanse Amazon Studios en Tornante Productions is Submarine, met Bruno Felix en Femke Wolting als producenten. Na voorwerk in Amerika gebeurt de uiteindelijke animatie in de studio van Submarine in Amsterdam.

Inmiddels is men goed op elkaar ingespeeld, dus zag het ernaar uit dat seizoen 2 voor Hulsing en zijn team een comfortabele rit in een schitterend afgewerkte auto zou moeten worden, om bij Hulsings beeldspraak te blijven.

Spaak in het wiel
“Dat was wel het plan”, vertelt Hulsing nu aan de telefoon. “De machine was helemaal geolied en ik verheugde me al te rijden in de Maserati die we gebouwd hadden.” Maar toen stak de coronacrisis een spaak in het wiel. Want hoewel aminatieproducties over het algemeen veel minder hinder ondervinden van door het virus opgeworpen belemmeringen, moeten bij Undone toch eerst de acteurs op komen draven. De animatie maakt gebruik van de zogenaamde rotoscoop-techniek: echte acteurs spelen de scènes, en worden vervolgens nauwkeurig beeld voor beeld overgetrokken als basis voor de animatie.

“We hebben al wel de storyboards en de designs voor veel afleveringen kunnen maken, maar voordat het rotoscoop-proces kan beginnen moeten we in L.A. de acteurs filmen. Maar ik kan nu niet naar Amerika om te regisseren, de acteurs blijven thuis en we kunnen geen crew bij elkaar krijgen. Dus ja, het is wel een soort crisismoment. Ik had gedacht, als er sneltesten beschikbaar zijn zodat je aan het begin van de dag kan zien of iemand besmet is, dan kan je wel het een en ander plannen. Maar die zijn er niet. En Bob Odenkirk [speelt de vader van Alma; LB] gaat straks ook weer naar Better Call Saul. Dus het wordt erg ingewikkeld. Ik wil graag verder met Undone, maar het moet wel minimaal zo goed worden als het eerste seizoen. Ik zou geen afgezwakte versie willen maken.”

Omdat er nog niets over inhoud of aanpak van het vervolg naar buiten mag komen, kan Hulsing er verder weinig over zeggen. Dat is ook de reactie van de in Amerika wonende Femke Wolting, aan de telefoon vanuit Los Angeles, waar Submarine een Amerikaans kantoor heeft. “De lockdown is weer verlengd tot september. We liggen niet stil, we denken na over hoe we het beste verder kunnen, maar meer kan ik er niet over zeggen.”

Rotoscoop
Een beetje wrang is het natuurlijk wel dat rotoscoop in deze coronatijd zo onhandig is, al mogen we aannemen dat niemand spijt van deze keuze heeft. Want met rotoscoop wordt het beeld op een intrigerende manier heel realistisch, terwijl het toch animatie blijft. Dat past perfect bij het gevoel dat het verhaal oproept door mogelijke realiteiten naast elkaar te laten bestaan.

Alma ziet haar vader (of diens geest?) terug wanneer ze na een ernstig verkeersongeluk in het ziekenhuis uit een coma ontwaakt. Maar is ze wel ontwaakt? Of lijdt ze aan schizofrenie, net als haar grootmoeder? En kan ze echt de tijd manipuleren, zoals wordt gesuggereerd door haar vader, een wetenschapper die mogelijk iets uitzonderlijks op het spoor is?

De kracht van de serie zit in het perfecte samenspel van de verschillende elementen. Allereerst natuurlijk de prikkelende ambiguïteit van de sciencefictionkant van het verhaal, die uitnodigt tot allerlei interpretaties. Het geheimzinnige einde van het eerste seizoen, een cliffhanger van jewelste, heeft onder de fans allerlei speculaties en een grote honger naar het vervolg losgemaakt. Al ziet een enkeling liever dat het mysterie intact blijft. Hulsing zelf zou dat ook wel mooi vinden, maar werkt niettemin, zoals gezegd, met veel plezier aan het vervolg.

Daarnaast is Undone meer dan een spel met spannende wendingen en tijdsprongen. Het begint met de onvrede van Alma over haar leven. De moeilijke relatie met haar zus is een andere rode draad. Er zijn thema’s die raken aan spiritualiteit en trauma, de psychologie van de personages is goed uitgewerkt en Undone heeft uitstekende acteurs aangetrokken. En last but not least is er de aan de creativiteit van Hulsing ontsproten vormgeving, die al veel lof kreeg toegezwaaid en die de onderdompeling in het Undone-universum compleet maakt. Het laat zien dat animatie ook voor voor volwassen publiek een prachtig medium is met heel eigen mogelijkheden.

Submarine
Twee producenten van Tornante zagen Hulsings veelbekroonde, rauwe korte film Junkyard en ook zijn animatiebijdragen aan Kurt Cobain: Montage of Heck. Ze waren dusdanig onder de indruk van Hulsings eigenzinnige talenten dat ze hem benaderden voor de regie van Undone. Via Hulsing kwam Submarine als Nederlandse animatiestudio al snel in beeld. Hij kende Submarine van zijn werk voor Last Hijack, de deels geanimeerde documentaire van Femke Wolting en Tommy Pallotta. Deze laatste had in Amerika al ervaring als producent van twee animatiefilms van Richard Linklater, Waking Life (2001) en A Scanner Darkly (2006).

“De omvang van het project, drie uur animatie, daar werd ik wel een beetje angstig van. Dus ik dacht, ik moet gewoon voorstellen dat Tornante contact opneemt met Tommy Pallotta, die weet wel hoe je een studio uit de klei kan trekken. Bij het eerste gesprek heb ik gelijk gezegd: ik wil het graag doen, maar ik wil in Amsterdam blijven. Hun reactie was: dat gaan we organiseren voor je, we bouwen het om je heen. Submarine had zichzelf goed gepitcht en ik denk dat Tommy ook in die richting heeft gestuurd. Dat is heel goed gegaan. Een team van bijna honderd mensen heeft hier aan de animatie zitten werken. Dat was geweldig.”

Olieverf
Hoewel Undone als animatieproject was bedacht, was het Hulsing die voorstelde om met rotoscoop te werken. Met zijn eerdere films had hij daar al ervaring mee opgedaan, hoewel nog niet zo geperfectioneerd als nu bij Undone. “Het is een verhaal voor volwassenen, waarbij de dialogen belangrijk zijn. Die zijn heel subtiel, met veel subtekst en dingen die tussen de regels door worden gezegd. Met het typische animatie-acteren gaat dat verloren. Een neveneffect is dat het goed past bij het feit dat de werkelijkheid van Alma niet zo betrouwbaar is. Zitten we in het hoofd van een schizofrene vrouw te kijken of gebeurt het echt?”

Ook voor de overige vormgeving koos Hulsing, die naast animator ook schilder is, niet de gemakkelijkste weg. Dus geen computeranimatie. Voor de achtergronden van seizoen 1 gebruikte hij 900 met de hand geschilderde taferelen, olieverf op doek. “Ik vind veel moderne animatie, vooral entertainment uit Hollywood, erg steriel en weinig artistiek. Zelf ben ik altijd beïnvloed door oude Disney-films, Bambi vooral. Dat is echt een groot meesterwerk. Ik weet zeker dat Disney en zijn team een echt kunstwerk wilden maken, alles met de hand getekend, dat is fantastisch. De muziek is ook ongelooflijk goed, een echte symfonie. Dat is mijn inspiratie, de warmte van handwerk in plaats van dat je naar bewegend plastic zit te kijken.”

Streamers
Femke Wolting noemt Undone een heel bijzondere serie en voor Submarine een superproject om te maken, ook omdat je hiermee een wereldwijd publiek bereikt. “We deden natuurlijk al best veel internationale projecten, en nu zijn we ook een groot animatieproject voor Netflix aan het maken.” Waar ze aan toevoegt: “Het is heel interessant om animatie voor volwassen drama te ontwikkelen, niet alleen maar voor comedy. We hebben net de rechten gekocht van een scifi-boek van een best bekende Engelse auteur. Ook werk ik met de schrijver van Gomorra en ZeroZeroZero aan een animatieproject.”

Undone is opgepakt door Amazon. Zijn het tegenwoordig de streamers die een platform bieden voor ambitieuze projecten? Wolting denkt het wel. “Als je wereldwijd concurreert kan je niet iets maken dat eigenlijk overal al wordt gemaakt. Dus moet je dingen maken die opvallen en anders zijn. Daarom zie je dat er juist in de wereld van streamers en pay-tv interessante ontwikkelingen zijn.”

Animatoren werken door
Ondertussen in Nederland: de meeste speelfilmproducties liggen plat en de AV-sector heeft een coronaprotocol gepubliceerd. Maar aan een vijftal lange animaties die Submarine naast het geplaagde Undone II in productie heeft, waaronder Where Is Anne Frank van Ari Folman en het samen met het Nationaal Ballet gerealiseerde Coppelia, wordt door animatoren thuis stug doorgewerkt. “We zijn inderdaad best mazzelaars vergeleken met veel van onze collega’s”, mailt producent Bruno Felix. “Het is nu heel vreemd. Ik zit nog veel bij Submarine in een bijna leeg gebouw maar zie wel dagelijks de resultaten die verspreid over Nederland worden gemaakt. Het blijft magisch dat er nog steeds intensief kan worden samengewerkt en heel mooie dingen worden gemaakt.”

“Voor ons geldt natuurlijk ook dat alles wat stroever verloopt, animatie is mensenwerk en er worden voortdurend creatieve beslissingen genomen. Nu we niet meer in de studio werken maar iedereen thuis werkt, gaat dat soms wat moeilijker. We hebben net voor de lockdown onze hele studio-infrastructuur omgebouwd zodat mensen ook vanuit huis kunnen doorwerken. Er zitten nu ongeveer 75 mensen thuis te animeren.”

“Het nieuwe AV-protocol is voor ons belangrijk. Vooral als check op het protocol dat we zelf aan het voorbereiden waren om op kleine schaal de studio weer in gebruik te nemen voor een klein kernteam per project. Het grootste deel van Submarine zal vanaf huis blijven werken, maar dit helpt ons om de studio zo in te richten dat wanneer nodig mensen weer veilig bij Submarine aan het werk kunnen. Voor de kwaliteit is het wel beter als er op termijn meer ontmoetingen tussen de creatieven kunnen plaatsvinden. Het zal zeker ook mijn plezier in het werk weer doen toenemen als ik iedereen weer in levenden lijve door het gebouw kan zien lopen.”