Webfilm: Last Hijack

Het Nederlandse multimediahuis Submarine verrast opnieuw, met een documentaire die wordt verteld op twee platformen. Transmedia storytelling geeft makers meer artistieke vrijheid. Omdat de website zich richt op de feiten, kan de bioscoopdocumentaire een puzzel opwerpen: een huiveringwekkend inkijkje in de hersenpan van een Somalische kaper.

‘De werkelijkheid verzin je niet’, poneerde het IDFA een paar jaar geleden. Het was een pakkende slogan met een fijne dubbele bodem. De ironie wil namelijk dat documentairemakers de werkelijkheid steeds vaker wél verzinnen. Ze doen dat met behulp van ensceneringen (The Act of Killing) of animaties (Waltz with Bashir). Het ligt niet voor de hand, maar ze proberen zo dichterbij de werkelijkheid te komen. Hoe het gebruik van fictie de waarheid een handje helpt.

Submarine borduurt slim voort op de trend van documentairemakers die meer artistieke vrijheid zoeken. Last Hijack, een documentaire over de Somalische piraterij, wordt verteld op twee platformen: de bioscoop en het internet, waar een interactieve spin off speelt (of beter: te spelen is). Dat heet ’transmediaal vertellen’, en ligt steeds meer voor de hand nu we zo makkelijk naar een tweede en derde scherm schakelen. De grootste uitdaging is het voorkomen van overlap. In Last Hijack lukt dat met glans: de website richt zich op de het journalistiek-feitelijke verslag, waardoor regisseurs Femke Wolting en Tommy Pallotta in de film flink kunnen experimenteren.

Dat stelt de kijker wel voor de vraag waar te beginnen. Het devies: bekijk eerst de puzzel van de bioscoopdocumentaire, en gebruik vervolgens de website als hulp bij het oplossen. De film is het relaas van één man: de 32-jarige Mohamed Nur, gepokt en gemazeld als scheepskaper in de zeeën rond de Hoorn van Afrika. Hij fascineert, maar niet als gedupeerde van illegale visvangst door westerse landen. Mohamed laat je huiveren vanwege de gewetenloosheid waarmee hij terugblikt op zijn zelfverklaarde ‘successen’: het gijzelen van zeevaarders en de elf kinderen die hij bij vier vrouwen verwekte.

Het mysterie wordt vergroot door schilderachtige animaties van Hisko Hulsing (Junkyard). Die zijn niet documentair in de traditionele zin, als verbeelding van niet-gefilmde gebeurtenissen, maar geven uitdrukking aan Mohameds herinneringen, dromen en idealen. Ze werken als interpretatie van zijn onderbewuste. Het maakt Mohamed alleen maar ongrijpbaarder en ontregelender: dit is weer eens een personage dat je dwingt om zelf positie te kiezen.

Het betekent wel dat je met meer vragen dan antwoorden achterblijft. Met een hoofd in nevelen gehuld verlaat je de bioscoop. Wolting en Pallotta reserveerden het bredere politiek-historische verhaal nu eenmaal voor de webversie. Daar zetten ze de chronologie van twintig jaar kapingen uiteen op een tijdslijn, aangevuld met verhelderende datavisualisaties. Ruim baan voor de feiten dus. Maar er is meer. Mohameds perspectief wordt gespiegeld met dat van Colin Darch, de kapitein van een gekaapte ijsbreker. De interactie bestaat eruit dat de kijker heen en weer kan switchen tussen de partijen.

Deze navigatiestructuur werd door Gaza/Sderot in het leven geroepen. Net als in de webdoc-klassieker zorgt het voor een krachtige paradox: juist door de tegenstellingen te benadrukken, schemert de verbondenheid door. Mohamed en Colin blijken marionettenpoppen in een veelomvattender waarheid. De Somalische piraterij, zo leren we, is niet alleen het gevolg van politieke en economische spanningen die ver terugvoeren in de historie, maar maken ook deel uit van een netwerk dat Somalische stammenoorlogen, hebzuchtige vissers en afwachtende marineschepen omvat.

Zo doen Wolting en Pallotta recht aan een gelaagde, complexe werkelijkheid. Ze tillen transmedia storytelling uit tot een kunst. Met Last Hijack heeft het vernieuwingsgezinde Submarine een parel in handen.

De online versie van Last Hijack is te zien via lasthijack.nrc.nl.