A Scanner Darkly

A Scanner Darkly is de verfilming van Philip K. Dicks dystopische scifi-roman met dezelfde titel, over een wereld op loopafstand van het heden maar waarin de staatssurveillance en het drugsgebruik pandemisch zijn geworden. Toen Dick in de tweede helft van de jaren zeventig het verhaal schreef, was sciencefiction officieel nog voor pubers en freaks. Nu is duidelijk dat Dick met die ideeën over surveillance en drugsgebruik zo’n dertig jaar in de toekomst zag.

In de film zien we undercoveragent Fred (Keanu Reeves) die een leverancier van de drug Substance D moet opsporen en daarom als Bob Arctor onderduikt in de drugswereld. Via de monitoren op het bureau bekijkt hij zichzelf en de drie andere losers die in zijn huis rondhangen, Luckman (Woody Harrelson), Donna (Wynona Ryder) en James Barris (Robert Downey Jr.). Het probleem is dat Fred, als Bob, ook met Substance D speelt en hoe meer hij gebruikt, hoe meer de realiteiten van kijker en bekekene door elkaar gaan lopen. Wie speelt nou eigenlijk met wie? Wie houdt wie in de gaten? Want James Barris is ook niet wie hij beweert te zijn.

Voor de vormgeving gebruikte regisseur Richard Linklater rotoscopische animatie, zoals hij eerder al deed in Waking Life. Eerst werd het scenario verfilmd en daarna gingen tekenaars aan de slag met de beelden. Bij het kijken dringt zich de vraag op of die rotoscopische animatie echt nodig was. Het antwoord: niet helemaal. Kijken naar A Scanner Darkly is als kijken through the looking glass, kijken door een scherm dat de beelden een hallucinatoire mimiek geeft die ze met live action niet hadden gehad. In die zin heeft Linklater een goeie keuze gemaakt. Anderzijds missen we nu de échte mimiek van Keanu Reeves’ en Robert Downey’s gezichten en dat is een gemis. Zeker Downey, waarvan steeds minder duidelijk is of hij een spelletje speelt of manipuleert, had ik graag vaker van dichtbij gezien. Maar ondanks dat, en ondanks de wat rommelige plot — misschien twee keer kijken voor alles duidelijk is — levert Dicks toekomstvisie veel paranoïde materiaal om nog een tijdje over na te denken. Of misschien is het niet eens paranoïde. Waar houdt de realiteit eigenlijk op en waar begint de film? Zowel Downey als Harrelson als Ryder hadden de laatste jaren drugsproblemen. Zijn ze daarom gecast? Misschien speelt Linklater met hen allemaal. Misschien is Richard Linklater The Matrix. Wie weet.