Sebastián Lelio over Una mujer fantástica

Transgender Marina Vidal verliest onverwacht haar geliefde maar van zijn familie mag ze niet om hem rouwen. Sebastián Lelio wilde met Una mujer fantástica geen LGBT-film maken, zei hij in februari tijdens het filmfestival van Berlijn.

De liefde tussen Orlando (Francisco Reyes) en de twintig jaar jongere transgender Marina Vidal (Daniela Vega) is voor iedereen duidelijk in Una mujer fantástica. Wanneer Orlando plotseling sterft wil zijn familie echter niets van Daniela weten. Ze wordt niet serieus genomen als partner, ze mag niet rouwen om het verlies van haar geliefde en ze wordt er zelfs van verdacht een rol in zijn dood te hebben gespeeld. We spraken regisseur Sebastián Lelio in februari tijdens het filmfestival van Berlijn.

"Toen ik op zoek ging naar transgenders heb ik vrij snel Daniela Vega ontmoet. Ik was meteen door haar gefascineerd. Ik was van plan om gewoon wat mensen te interviewen om me voor te bereiden op het schrijven. Daniela was er een van. Maar na een paar gesprekken werd me duidelijk dat zij de actrice moest zijn die Marina zou spelen. Een echte transgenderactrice. Deze film maken met een acteur of actrice die een transgender speelt, voelde als een esthetische aberratie. Een beetje zoals in het begin van de cinema, toen het zwarte mensen niet was toegestaan om in films te spelen en hun rollen gedaan werden door witte acteurs met een geschminkt gezicht. Bijna zonder dat het me opviel was Daniela voor mijn ogen veranderd in de actrice die ik zocht. Ze was al zangeres en ze had een beetje film en theater gedaan. Het was een gok maar ik had de inuïtie dat het zou kunnen werken."

U kende geen transgenders voor u aan de film begon. Waarom wilde u toch een film over ze maken en waarom dacht u dat u het kon? "Je hoeft geen buitenaardse wezens te kennen om E.T. te kunnen maken. Het is waar: persoonlijk kende ik geen transgenders. Ik denk dat over iets willen schrijven, over iets een film willen maken, een beetje lijkt op die mensen die met een wichelroede naar water zoeken: plotseling voel je dat er iets in de grond zit. Ik was op zoek naar een onderwerp dat me kon ontroeren, dat me genoeg kon provoceren en op de proef stellen om er een film over te maken. Op zeker moment schoot het idee me te binnen en ik voelde dat het weerklank kon vinden bij een publiek. Dat het vragen zou opwerpen die veel te doen hebben met de wereld waarin we leven."

Heeft Daniela ook meegewerkt aan het scenario? "Niet als u doelt op de architectuur van het scenario, op de mechanica van de vertelling. Wel op een menselijk niveau. Sommige elementen in het verhaal hebben bewust iets kunstmatigs, de film beweegt heen en weer tussen verschillende genres. Maar in het midden staat Daniela, zij is de kracht die alles bij elkaar houdt. En zij is echt. Ze heeft iets wat niet gespeeld kan worden. Ze verschijnt in een kunstmatige situatie want het verhaal heb ik gewoon bedacht. Maar wat de camera ziet, is echt.
"De film als geheel verandert steeds van identiteit. Soms is het een romantisch drama, dan wordt het een karakterstudie, dan is het weer een film over een vrouw, dan een film over een geest. De film weigert gereduceerd te worden tot één idee. Dat geldt ook voor Daniela. Ik wilde een personage dat niet in één woord gevangen kan worden. Een personage dat als het ware voor je ogen verandert. Dat je doet afvragen wat je ziet. Ik denk dat dat ten diepste filmisch is. Film is op z’n best als je naar het scherm kijkt en niet weet wat je ziet. Je ziet iets anders dan degene naast je, iets wat zich alleen in jouw hoofd afspeelt. Het medium film is als een apparaat dat in jouw hoofd een tweede, andere film creëert. In die zin is Marina’s personage ten diepste filmisch."

U zei dat het onderwerp transgender in Chili plotseling overal in het publieke domein aanwezig was. Hoe gaat het daar met transgenders? Wat is de situatie in morele en juridische termen? "Ik zei dat het wereldwijd onderwerp van publiek debat werd. Plotseling kwam je het overal tegen. Toen ik met schrijven begon, had niemand het erover. Tenminste niet op opiniepagina’s en in nieuwsprogramma’s. Inmiddels is het deel van een wereldwijde sociale discussie. En die discussie is verschrikkelijk relevant. Omdat we als soort, als mensheid op een evolutionair kruispunt staan. We weten niet goed wat we moeten doen omdat we niet helemaal kunnen bepalen in wat voor wereld we willen leven. Aan de ene kant heb je mensen die muren willen optrekken en grenzen sluiten en mensen labelen en in hokjes stoppen. Aan de andere kant heb je mensen die zeggen dat we allemaal één zijn en die liever de complexiteit van het leven omarmen en willen leren hoe we met z’n allen kunnen samenleven.
"Daarom is de discussie rond transgenders zo relevant. Omdat zij een soort symbool zijn voor het onontgonnen gebied waar we ons aan de grens van bevinden. Een symbool voor de vraag wat we willen accepteren met z’n allen. Wat en wie we toestaan om te bestaan. Gaan we vrijheden beperken of niet? Wat voor soort levens staan we mensen toe? Welke liefde accepteren we? Wie bepaalt dat en hoe? Dit is wat er echt aan de hand is in de wereld. Ik wilde helemaal geen films over LGBT’s maken. Ik wilde een film over mensen maken."

Hoewel er verschillen zijn, zie ik overeenkomsten tussen de weg die Marina aflegt in deze film en de weg die Gloria aflegde in uw vorige film Gloria. "Allebei worden ze op een of andere manier bedreigd en in het nauw gedreven. En allebei vinden ze een manier om die krachten tegen te gaan, om te overleven. Maar dit is geen film over een transformatie. Wat trouwens meestal wel het geval is in films over transgenders. Marina heeft haar strijd al achter de rug. Ze is tevreden met wie ze is. Ze is klaar voor de wereld, alleen is de wereld niet klaar voor haar. De film gaat over een specifiek moment in haar leven en het is vooral de wereld die een probleem heeft. Een groot probleem. Wat is het aan haar dat mensen zo verontrust? Waarom kunnen ze niet gewoon relaxt doen? Dat geldt ook voor toeschouwers van de film: als zij zich uitgedaagd voelen door de film, waarom is dat dan? De film nodigt je uit om zulke vragen te stellen en in jezelf naar antwoorden te zoeken: vanuit welke gezichtspunt kijk ik eigenlijk naar deze film? Is Marina gek? Is het legitiem wat ze doet? Heeft ze het recht om te bestaan?"

Heeft u al reacties van het publiek gehad? Het klinkt een beetje raar misschien, maar ik zag aan het eind geen transgender maar alleen een mens. "Dat is een van de ambities van de film: dat je je overgeeft aan Marina, ondanks eventuele morele of religieuze bezwaren. Dat je wilt dat ze overwint. Nogmaals, het is een film over de grenzen van empathie. In hoeverre kun je je in een ander verplaatsen? In het lijden van de ander? Kun je echt aan haar kant staan, ook al zou je in je eigen leven niet met haar omgaan? Ik hoop dat je aan het eind inderdaad alleen de mens Marina ziet en geen label. Geen LGBT. De film wil zelf ook niet gelabeld worden. Er is me vaak gevraagd waar de film over gaat en elke keer als ik het uitleg, voelt het alsof ik hem verraad. Omdat ik ‘m reduceer. De film is juist gemaakt om niet-reduceerbaar te zijn."

Maar dan komt de marketing van de film. Bent u niet bang dat de rijkdom van de film daar verloren gaat? Want dat is vaak wat er gebeurt in marketing: het verhaal wordt gesimplificeerd en gelabeld. "Dat valt een beetje buiten mijn jurisdictie. Als een film eenmaal de wereld in is, probeer je een beetje het gesprek eromheen te bepalen, probeer je te voorkomen dat de film de verkeerde labels krijgt opgeplakt. Aan de andere kant: de wereld is hard."