Sander Burger over De veroordeling

'Het is ongelofelijk schofterig wat er is gebeurd'

Sander Burger op de set van De veroordeling

Maurice de Hond meende in wat de Deventer moordzaak is gaan heten dat een man onschuldig was veroordeeld voor moord. Hij wees iemand anders als dader aan, waarna het leven van die onschuldige een hel werd. Het verbijsterende drama De veroordeling toont de heksenjacht die door hijgerige media werd aangewakkerd. Regisseur Sander Burger: “Er is ons bewust zand in de ogen gestrooid.”

Het zijn iconische beelden. In 2004 kon heel Nederland op de televisie zien hoe de van moord op een rijke weduwe veroordeeld Ernst Louwes in de rechtbank door het lint ging toen de rechter in hoger beroep het eerdere vonnis van twaalf jaar gevangenisstraf bekrachtigde. De schreeuwende Louwes (“Ik ga niet mee”) moest door de parketpolitie in bedwang worden gehouden en uit de rechtszaal worden gevoerd.

Een man die zo totaal verbijsterd reageert op een vonnis, moet wel onschuldig zijn, dachten velen na het zien van de beelden. Ook Maurice de Hond kon na deze beelden niet geloven dat Louwes schuldig was, zei hij vorig jaar nog eens in een interview. “Ik heb de beelden gezien toen het arrest tegen hem bij de Hoge Raad werd vernietigd en waarbij hij opnieuw werd veroordeeld. Echt, die man moet een Oscar krijgen als hij dit speelde.” Het was het startpunt van De Honds bemoeienis met de Deventer moordzaak. Hij beet zich vast in de zaak en kwam tot de conclusie dat niet Louwes maar Michaël de Jong, een vriend van de weduwe, de dader was.

Levenslang
Met de in interviews, talkshows en op een internetsite geventileerde ongefundeerde verdachtmaking ruïneerde De Hond het leven van De Jong en zijn vriendin. Ze werden bedreigd (“We weten je te vinden”), achtervolgd op straat, hun honden werden vergiftigd, er vlogen stenen door de ramen van hun huis en De Jong verloor zijn baan. Dat De Hond voor zijn aantijging werd veroordeeld tot twee maanden voorwaardelijke gevangenisstraf en betaling van 45 duizend euro schadevergoeding aan De Jong, maakte voor de beeldvorming niet uit. In de publieke opinie bewees die veroordeling de doortraptheid van de gevestigde orde, die niet wilde dat de waarheid boven tafel kwam.

De Hond, en veel anderen met hem, geloven nog steeds dat Louwes, die sinds 2009 weer op vrije voeten is, de moord niet heeft gepleegd. Ondertussen is het leven van De Jong en zijn vriendin kapot en overleefde hun relatie alle stress niet. In een recente podcast over de zaak zegt De Jong er dit over: “Ernst Louwes is al lang weer vrij, maar ik heb levenslang.”

Monster
Onderzoeksjournalist Bas Haan geloofde in het begin van de Deventer moordzaak ook in de onschuld van Louwes. Maar hij veranderde van mening toen er dna-sporen van Louwes op de blouse van de vermoorde weduwe werden gevonden. De Haan schreef in 2009 het boek De Deventer moordzaak: Het complot ontrafeld. Het vormt de basis van De veroordeling, door regisseur Sander Burger een “feitelijk gereconstrueerd, maar karaktergedreven drama” genoemd.

Aan feiten en drama inderdaad geen gebrek in de film, die een voorbereidingstijd van tien jaar (!) kende. Die lange tijd was vooral nodig voor de financiering en het script, zegt Burger, die de film samen met crimi-scenarist Bert Bouma (Flikken MaastrichtBloedbroeders) schreef. “Het moeilijkste was om de zaak tot de essentie terug te brengen. Hoe vertel je in twee uur het verhaal zonder dat het een uiteenzetting wordt van allerlei feitjes? We wilden een hele ‘schone’ film maken met als hoofdlijn een journalist die iets in gang zet, waardoor de geest uit de fles komt. De journalist creëert een monster, dat hij niet meer kan verslaan.”

Die journalist is Haan, die aanvankelijk gelooft dat Louwes onschuldig is, maar als de bewijzen zich opstapelen overtuigd raakt van zijn schuld. Dat Haan het lef had om van mening te veranderen, getuigt van journalistieke verantwoordelijkheid, zegt Burger. “Dat is een belangrijk onderwerp in de film. Goede journalistiek is essentieel voor een goed functionerende rechtsstaat. Het is een beetje een cliché, maar het is wel zo.” Daarom moet de film trouw aan de feiten zijn. “Als je een film maakt over verdraaiing van feiten moet je er alles aan doen om te voorkomen dat je hetzelfde doet.”

Burger legt uit hoe de film dramatisch in elkaar steekt. “De veroordeling gaat over de weerslag van de zaak op Michaël de Jong. Naast Haan heb je als derde personage Maurice de Hond. Hij is de antagonist. Ik vermoed dat De Hond zich in eerste instantie oprecht wilde inzetten voor Louwes vanuit de gedachte dat hij onschuldig was. Maar later bleek, het zit in de film, dat hij met een zakenman een politieke partij wilde oprichten. Maurice zou er het boegbeeld van worden. Wat was nou een betere campagne voor deze politieke partij dan het vrijpleiten van een onterecht veroordeelde man? Ik denk dat dit uiteindelijk het hoofdmotief werd. Er is een contract met Louwes gevonden waarin staat dat hij een eventuele schadevergoeding van de Nederlandse staat aan deze politieke partij, die er overigens nooit is gekomen, zou moeten afstaan.”

Advocatentrucje
Verbijsterend in De veroordeling is de onnozelheid van veel media. Op de tv krijgt De Hond alle ruimte om zijn giftige aanvallen op De Jong te spuien. Het dieptepunt is een gezongen ode aan De Hond door Claudia de Breij, waarin hij als een heldhaftige strijder voor de waarheid wordt bezongen.

Nog destructiever dan De Honds media-optredens was de internetsite die hij opzette over de moordzaak, meent Burger. “Maurice was in die tijd, we hebben het over 2003, een internetpionier. Hij zat al volop in internet, terwijl het grote publiek nog niet wist hoe je ermee moest omgaan. Nu wantrouwen we alles, helaas ook serieuze kranten, maar toen was dat anders. Maurice heeft handig gebruikgemaakt van die onwetendheid. Alle onzin over de moord die hij kreeg aangeboden – duizenden dingen – gooide hij op een site. Er is toen heel veel troep de wereld in geslingerd. Je ziet hier bijna de geboorte van fakenieuws.”

Ook na acht jaar met de film te zijn bezig geweest, kan Burger zich nog steeds opwinden over het onrecht dat De Jong en zijn (ex-)vriendin is aangedaan. “Ook ik dacht dat Louwes onschuldig was toen ik die beelden in de rechtszaal zag. Maar toen ik het boek van Haan las, begreep ik hoe we gemanipuleerd zijn. Maurice wist precies aan welke knoppen hij moest draaien. Het is een Amerikaans advocatentrucje: als je niet kunt bewijzen dat iemand onschuldig is, wijs je een ander als dader aan. Het is zo krom als een hoepel. Er is ons bewust zand in de ogen gestrooid, met als resultaat de volledig verwoeste levens van De Jong en zijn vriendin. Het is ongelofelijk schofterig wat er is gebeurd. En dan te bedenken dat iemand dat bewust heeft verzonnen en uitgevoerd en dat we daar met zijn allen in zijn meegegaan.”

Rancuneus
Je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat De Hond na het zien van de film in de tegenaanval zal gaan. De filmproducenten hebben zich met advocaten voorbereid op juridische acties, zegt Burger. Hij voegt eraan toe dat het een bewuste keuze is dat De Hond in de film anders dan de andere personages niet door een acteur wordt gespeeld, maar uitsluitend te zien is als zichzelf in tv-fragmenten. “We willen dat niemand betwijfelt dat wat Maurice zegt in de film zijn eigen woorden zijn. Ook als een acteur letterlijke citaten van hem zou uitspreken, zouden ze toch net even anders klinken dan uit zijn mond. Maurice kan nu nooit zeggen dat we zijn woorden gemanipuleerd hebben.”

Hoe Burger na al die jaren over De Hond denkt? “Het is moeilijk om niet rancuneus te zijn. Ik hoop dat hij nooit meer als deskundige aan talkshowtafels wordt gevraagd, tenzij het over zijn vak gaat. Waarom vragen ze altijd weer die man? Ik vind het verbijsterend. We hebben toch wel wat beters in huis? Die luiheid van nieuwsrubrieken en talkshows stoort me enorm. Die zorgt voor een hoop luchtvervuiling.”