Saeed Roustayi over Just 6.5

Iraanse arthousefilms kennen we, maar Just 6.5 tapt uit een ander vaatje. In de combinatie van sociaal drama en drugsthriller jagen twee rechercheurs op een drugsbaron. En passant toont regisseur Saeed Roustayi de ellende van drugsverslaving en levert hij kritiek op het Iraanse drugsbeleid. Hij moest er een heftig gevecht met de censuur voor leveren.

De 31-jarige Saeed Roustayi heeft pas twee films op zijn naam staan, maar wordt dankzij zijn tweede film Just 6.5 internationaal bejubeld als een groot talent. Terecht, want de film oogt als het werk van een filmmaker die weet wat hij doet en alle touwtjes strak in handen heeft. Genoeg reden om Roustayi te willen interviewen.

Dat is niet zonder hordes, want de in Teheran wonende maker spreekt alleen Perzisch. De oplossing ligt in een mailinterview met in het Perzisch vertaalde vragen en in het Nederlands vertaalde antwoorden. Maar in het interview toont Roustayi zich juist een filmmaker voor wie film geen grenzen kent. Inspiratie vindt hij bij Iraanse arthousefilmers, maar ook bij Martin Scorsese en Sydney Lumet.

Just 6.5 is een imponerende film over de wijdverspreide drugsverslaving in Iran en het gevecht van de politie daartegen. In uw debuutfilm Life and a Day is verslaving ook een thema. Waarom bent u daar zo in geïnteresseerd? “Het idee van de film komt voort uit maatschappelijke bezorgdheid, maar ik wilde geen documentaire maken. Toen ik nog studeerde heb ik een aantal documentaires gemaakt over drugsverslaafden. Dat leidde tot allerlei ideeën die ik later wilde uitwerken. Just 6.5 is voortgekomen uit één van die ideeën. De werkelijkheid die je erin ziet, komt uit mijn sociale onderbewustzijn, maar dat is natuurlijk beïnvloed door gebeurtenissen in de samenleving.”

Just 6.5 toont dat veel arme mensen verslaafd zijn. Is armoede in Iran de grootste oorzaak van drugsverslaving? “Het gaat beide kanten op: armoede kan drugsverslaving veroorzaken, maar verslaving kan ook armoede veroorzaken. Er zijn ook veel verslaafden die niet uit arme gezinnen komen. In sommige gevallen verstoten families verslaafde familieleden; in andere gevallen schamen verslaafden zich zo hevig dat ze zelf niet terug naar huis willen. Kortom, er is vaak een direct verband tussen verslaving en armoede, maar er zijn ook veel welvarende mensen die lijden aan verslaving. Alleen zien we het bij hen niet omdat ze rijk zijn.”

Just 6.5 toont dat ook in Iran de war on drugs niet effectief is. Straffen en onderdrukking lijken niet de goede manier om drugsverslaving te bestrijden. Wordt er in Iran gedebatteerd over andere manieren om met drugsverslaafden om te gaan dan hen opsluiten in gevangenissen? “Er staan enorm hoge straffen op het bij je dragen of gebruiken van drugs. Wie gearresteerd wordt met één gram methamfetamine of cocaïne krijgt een jaar gevangenisstraf. Met tien gram is dat tien jaar. Zelfs de regering heeft toegegeven dat deze aanpak het probleem niet kan oplossen. Hoe strenger de wetgeving, hoe meer drugs er worden geproduceerd. Drugs vinden in elke situatie hun weg. Ik denk dat het vergroten van het sociale bewustzijn erover enorm kan helpen bij het oplossen van het probleem. Niet alleen in Iran, maar ook in de rest van de wereld. Ik heb emails gekregen van mensen die na het zien van Just 6.5 besloten om te stoppen met het verkopen of gebruiken van drugs.”

In Nederland zijn we goed op de hoogte van de Iraanse arthousefilms van regisseurs als Jafar Panahi, Abbas Kiarostami, Asghar Farhadi en Mohammad Rasoulof. Voelt u zich met hen verwant? Of vertegenwoordigt u een nieuwe generatie Iraanse filmmakers? “Ik ben door elk van de genoemde regisseurs beïnvloed, vooral door Kiarostami. Zij zijn een manier van filmmaken begonnen die ik doorzet. Maar ik heb ook veel geleerd van Bahram Beizai, Nasser Taghvai, Dariush Mehrjui, Sohrab Shahid Saless en Rakshan Bani-Etemad. Het verschil is dat ik bewust en onbewust andere methoden hanteer dan zij. Ik heb een andere stijl en een andere blik op de cinema.”

Het rauwe realisme van Just 6.5 doet ook denken aan het werk van Amerikaanse regisseurs als Sidney Lumet en Martin Scorsese. “Interessant dat u precies die twee makers noemt, want zij zijn twee van mijn favoriete filmmakers aller tijden. Raging Bull en Twelve Angry Men behoren tot mijn lievelingsfilms; ik heb ze meerdere keren bekeken en raad ze altijd iedereen aan. Ik vind dat elke filmmaker op de hoogte moet zijn van de internationale cinema. Ik heb altijd geprobeerd om zowel klassieke als moderne films te bekijken. Daardoor ben ik sterk beïnvloed door regisseurs die ik bewonder. Niet alleen Sidney Lumet en Martin Scorsese, maar ook Abbas Kiarostami, de gebroeders Dardenne, Michael Haneke, Akira Kurosawa, Yasujiro Ozu, Hirokazu Kore-eda en Paul Thomas Anderson.”

In Iran worden jaarlijks zo’n honderddertig films gemaakt. Wat voor films zijn dat? Komedies? Thrillers? Avonturenfilms? Historische films? “Maatschappelijke films komen het meest voor. Slechts een paar films zijn komedies en die zijn helaas weinig indrukwekkend. Meestal zijn de regie, het acteren en vooral het script niet goed. Daarnaast worden er ook altijd wel een paar films gemaakt die andere genres proberen te kopiëren, maar ook die zijn niet erg succesvol, zowel bij critici als publiek.”

Just 6.5 is een combinatie van een genrefilm en een sociaal probleemdrama over drugs, corruptie en klassenverschillen. Waarom wilde u deze twee benaderingen combineren? “Die interpretatie van de film is niet onjuist, maar als ik een film maak denk ik niet na over het genre. Ik concentreer me op het verhaal en de mogelijkheden die ik heb. Ik schrijf het script zoals ik het verhaal voor me zie, zonder na te denken over genres. Voor mij is Just 6.5 een maatschappelijke film met elementen van een politiefilm doordat sommige personages rechercheur zijn.”

Klopt het dat Just 6.5 een bioscoophit was in Iran? “Ja, dat klopt, ongeveer tweeëneenhalf miljoen mensen hebben de film in de bioscoop gezien. En meer dan dertig miljoen mensen hebben hem online, op dvd of via satelliet-televisie gezien. De film is ook vertoond op veel internationale festivals, waaronder Venetië. In Iran won hij de publieksprijs voor beste film.”

In Nederland denken we dat het door de censuur in Iran onmogelijk is om films te maken over onderwerpen als drugsverslaving en armoede. Hebben we het mis, aangezien Just 6.5 juist hierover gaat? “De realiteit over armoede in Iran is dat door de nieuwe sancties de waarde van de Iraanse munt enorm snel is gekelderd. Vroeger, toen er minder mensen arm waren, waren er niet zoveel filmbeperkingen, maar met de toegenomen armoede is de censuur strikter geworden. Hoe dan ook, we moeten erkennen dat er altijd censuur is geweest. Ik denk dat elk land zijn eigen censuur kent, maar op verschillende manieren. Hoewel het in Iran op de een of andere manier sterker speelt dan elders. Het grootste probleem is dat we ons niet alleen moeten verantwoorden bij kunst- en cultuurambtenaren, maar soms ook bij andere organisaties binnen de overheid.
“Just 6.5 was onderhevig aan censuur van verschillende organisaties. Het kostte een jaar hard werken om toestemming te krijgen voor het script. En nadat de film gemaakt was, hebben we hard gevochten voor een vergunning om hem uit te mogen brengen in de bioscoop. Al met al was het hard werken voor de versie die u gezien heeft. Binnen de overheid zijn velen tot op de dag van vandaag tegen de film. Dus hoe jullie over de censuur in Iran denken is niet onjuist. Filmmakers moeten hard werken en verschillende wegen bewandelen om een film te kunnen maken waarvan men houdt in Iran. Soms heb ik het gevoel dat ik door alle moeilijkheden in de afgelopen jaren veel ouder ben geworden.”