Nanouk Leopold over Boven is het stil

Nanouk Leopold werd al schrijvende verliefd op Boven is het stil van Gerbrand Bakker, en leverde een ingehouden en zinderende film af, met een happy end bovendien. Vader, zoon en verzoening.

Indiewire vergeleek de film met Stellet licht van Carlos Reygadas en gaf hem een A-. De Franse krant Libération vergeleek de ingehouden expressie en emotionaliteit van de film met die van de Japanse cinema. En vakblad Variety noemde de film ‘subtly powerful‘ en een ‘superbly acted character-study‘.

Boven is het stil, de film die Nanouk Leopold maakte naar de gelijknamige roman van Gerbrand Bakker, opende het Panorama Special in Berlijn en is deze maand bij wijze van speciale voorpremière te zien tijdens het Nederlands, Vlaams & Fries Filmfestival waarmee Filmhuis Leeuwarden z’n heropening viert. Vanaf volgende maand draait de film over een vader, een zoon, een melkrijder, een boerenknecht en de verzoening van de hoofdpersoon met zichzelf in de reguliere filmtheaters en bioscopen. We spraken Nanouk Leopold een ruime week na de Berlinale op een zondagochtend in Rotterdam.

Boven is het stil is je eerste boekverfilming. Hoe kwam dat boek bij jou terecht? "Bij toeval. Het was een opdracht. Producenten Stienette Bosklopper en Els Vandevorst waren al een tijd bezig met het boek en toen vroeg Stienette: ‘Kun jij dat script niet even schrijven’, zoals ze dat zo lekker kordaat kan zeggen. Ik had nog nooit een boek bewerkt, en nog nooit een scenario geschreven dat niet in eerste instantie voor mezelf bedoeld is, dus het leek me wel leuk om te proberen. Ik wilde wel de mogelijkheid hebben om het zelf te gaan maken als ik er halverwege verliefd op zou worden. Maar niemand dacht toen dat ik het zou gaan doen."

Wat is het verschil tussen het schrijven van een scenario voor jezelf en voor iemand anders? "Ik zie mezelf niet in eerste instantie als een scenarioschrijver. Ik schrijf omdat het moet. Omdat ik een film wil maken. Maar ik zie tijdens het schrijven al allerlei beelden en manieren van acteren voor me. Dus ik weet precies wat ik met een scenario bedoel. En meestal worden mijn films ook wel precies zo als ik ze voor me heb gezien. Iemand anders kan bij het lezen van een scenario heel andere beelden en fantasieën hebben. Maar al heel snel tijdens het schrijven ontstond het gevoel dat ik de film ook daadwerkelijk wilde maken."

Weet je nog op welk moment, of bij welke scène dat gebeurde? "Er zat relatief veel tijd tussen het lezen van het boek en het schrijven van het scenario, omdat ik het aanvankelijk niet goed durfde. Ik was bang dat ik het zou verminken. Zo voelde dat echt. Je moet er dingen uithalen. Een boek duurt… ik ben niet zo’n snelle lezer, dus dat duurt misschien een week. Een film duurt anderhalf uur. Dus wat kun je erin kwijt?
"Ik vond het boek heel erg mooi en vroeg me af of ik het niet kapot zou maken. En of het misschien iets zou worden wat ik heel erg mooi zou vinden, maar iemand anders die het boek zou kennen niet. Mag dat? Wat de doorslag gaf, was uiteindelijk de gedachte dat als dat niet zou mogen, dat ze het dan ook maar niet aan me zouden moeten vragen.
"Om het goed te kunnen doen, moet je heel brutaal zijn. Dan moet je een personage dat alleen maar aan het einde van het boek voorkomt, of in de flashbacks zit op een andere manier in het verhaal verwerken. Ik wilde de flashbacks niet gebruiken. En omdat je andermans werk aan het analyseren bent, ontdek je ontwikkelingslijnen in het heden waar je die voorgeschiedenis aan vast kunt haken. Zo heb ik het verhaal van de knecht uit het verleden in het heden geplaatst. En de relatie tussen Helmer en de melkrijder vergroot. Ik voelde de hele tijd dat er iets was tussen die twee. In het boek is wel beschreven hoe hij naar hem kijkt, en hoe zijn benen strak in zijn broek zitten als hij soepeltjes in zijn truck springt, hoe hij daar ontroerd naar kijkt, en dat is dan heel grappig beschreven."

Iets wat in een boek beschreven en benoemd is, vertaalt zich in film neem ik aan ook in de blik van de camera. Je hoeft een acteur niet geil naar de benen van de melkman te laten kijken, om te zien dat het een leuke melkman is. "Sterker nog. In het boek kijkt hij met enige afstand naar zichzelf, terwijl hij naar die jongen kijkt. Er zat een bepaalde laag in het personage waarin hij zichzelf ook de hele tijd beschouwt. En daar hele geestige reflecties op heeft. Dat is iets wat mij heel erg aanspreekt. Het kijken naar jezelf terwijl je kijkt. Dat bewustzijn daarvan. Dat je je eigenlijk niet kunt laten gaan, omdat je de hele tijd ziet wat je doet. Dat is iets wat ik kan vertalen naar de manier waarop ik het film."

Ik denk dat heel Nederland het boek heeft gelezen, behalve ik. Maar nog even voor de mensen die het boek wel hebben gelezen: wat heb je veranderd? "Het boek valt in twee delen uiteen. Er is een backstory die beschrijft hoe de verhouding tussen Helmer en zijn vader zo gegroeid is, een verhouding die best slecht is. En er komt een jonge jongen op de boerderij die als een katalysator werkt op Helmers gevoelens waardoor hij aan het einde van het boek openstaat voor de liefde van zijn leven, en om zichzelf te worden. Dat heb ik allemaal vertaald naar het heden. En ik heb er een actievere verhaallijn voor de melkrijder aan toegevoegd, zodat het meer gaat over het proces waar Helmer in zit."