Kelly Reichardt over Night Moves

Drie milieuactivisten proberen een daad te stellen in de nieuwe film van Kelly Reichardt (Old Joy, Meek’s Cutoff), want van niets doen verandert de wereld ook niet, vinden ze. Maar wat is de prijs die ze bereid zijn om daarvoor te betalen?

Zelfs de kleinste daden hebben grote gevolgen in Night Moves, een minimalistische ecothriller van Kelly Reichardt (Old Joy, 2006; Meek’s Cutoff, 2010). Laat staan wat de gevolgen zullen zijn van de grote plannen die milieuactivisten Josh, Dena en Harmon hebben. Het wordt tijd om iets te doen, vinden ze. De beslissing is genomen, de teerling is geworpen en Night Moves volgt ze in kalme observerende beelden tijdens de voorbereidingen van hun daad, en bouwt langzamerhand de spanning op naar het moment waarop ze de gevolgen van hun idealen onder ogen moeten zien.

Night Moves is razend spannend, maar heeft geen gemakkelijke boodschap, want de film lijkt te suggereren dat iedere idealist de kans loopt om vuile handen te maken. We spraken er lange tijd over met regisseur Kelly Reichardt aan de telefoon uit New York.

In uw film botsen idealisme, activisme en terrorisme op elkaar. U neemt een onderwerp waar niemand tegen kan zijn, namelijk een verantwoorde omgang met onze natuurlijke leefomgeving, en dan voert u dat tot in het extreme door. Was dat ook het uitgangspunt? “Inderdaad. Al moet ik zeggen dat in dit geval de locatie er misschien nog wel eerder was dan het idee. Jon Raymond, met wie ik nu vier films heb geschreven, kende die ecoboerderij in Oregon, en het leek mij interessant om daar een kijkje te nemen en te zien hoe mensen hun idealisme in de realiteit van dag tot dag vorm geven. Ik ben extreem geïnteresseerd in activisme, en vooral in de vraag hoe je van idealisme en activisme een werkbare realiteit kunt maken.
“Het oorspronkelijk idee was om een fundamentalistische hoofdpersoon te nemen en dan te kijken hoe we dat fundamentalisme op de proef konden stellen en zien hoe zijn fool-proof ideologie langzamerhand verbrokkelde. We hebben er ook bewust voor gekozen om het verhaal zich te laten afspelen in een meer links milieu van natuurliefhebbers, omdat het zo voor de hand zou liggen om te gaan kijken in een extreem religieus of rechts milieu, en te laten zien hoe bijvoorbeeld iemand van de Tea Party zijn ideeën zag desintegreren.”

U verpakt al die vragen in een thriller, die effectief met suspense speelt. Hitchcocks bom zit de hele tijd onder de tafel verborgen. “Ik hou van suspense, want ik hou ervan om een proces te laten zien, gedrag te bestuderen, te laten zien hoe mensen werken, met dingen bezig zijn. De thriller heeft daar een heel organische structuur voor. Binnen dat frame kun je allerlei ambiguïteiten toestaan, zonder dat het een zooitje wordt.
“Jon wilde een film maken over iemand die daar zat ondergedoken. Dat was de kiem van het verhaal. Want ik raakte meer geïnteresseerd in de actie zelf, het proces en de gevolgen daarvan. Toen zijn we Schuld en boete van Dostojevski gaan herlezen, om ons meer in de psychologie, mentaliteit van de hoofdpersoon te verdiepen.”

Waarom dat boek? “Raskolnikov heeft een gevoel van morele superioriteit dat me interesseerde. Hij denkt dat het doel alle middelen heiligt. Het plegen van de ideale misdaad is voor hem bijna een experiment, omdat hij met het geld dat hij steelt iets goeds wil doen. Alsof een misdaad verdedigbaar is wanneer het doel goed is. Bovendien rechtvaardigt hij zichzelf door te suggereren dat zijn slachtoffer van minder allooi is.”

U noemt Josh een ‘fundamentalist’, waarom? “In de zin dat hij geen enkele twijfel heeft, en geen enkele vraag stelt bij wat hij aan het doen is. Hij is volkomen van zichzelf en zijn idealen overtuigd. Het klinkt misschien gek, maar tijdens de research stelden we ons regelmatig de vraag: waarom is niet iedereen aan de lopende band dingen aan het opblazen? Als je kijkt naar de situatie in de wereld, of in het bijzonder de milieupolitiek in de VS, die het onderwerp van deze film is, dan blijkt er zoveel niet in de haak, dat je je kunt afvragen waarom niet meer mensen daar actie tegen ondernemen. Als de beschaving ten onder gaat door de macht die de industrie inmiddels over onze levens en onze leefomgeving heeft gekregen, want dat is precies wat er aan het gebeuren is, waarom worden dan niet meer mensen tot extremen gedreven? Ik denk dat dat komt omdat de meeste mensen zich vragen stellen bij wat ze aan het doen zijn. Wat zijn de gevolgen van mijn daden? Wat is nog acceptabel? Josh doet dat niet. Hij denk dat het doel alle middelen heiligt, en dat als er onderweg slachtoffers vallen, dat bijkomende schade is. Hij bevindt zich op een glijdende schaal, maar ziet dat niet zo. Van alle drie de hoofdpersonages ziet hij het minst grijstinten.”

Hoe zit dat voor Dena en Harmon, de andere twee hoofdpersonen? “Dena is jonge college dropout die in onze ogen uit een welgestelde familie komt en voor wie het activisme meer een manier is om zich tegen haar ouders af te zetten. Op die leeftijd zijn iemands politieke overtuigingen vaak nog zo verweven met iemands persoonlijke geschiedenis, het rebelleren tegen de maatschappij staat gelijk aan het losmaken van haar milieu. En tegelijkertijd is het iemand die zonder het geld van haar ouders helemaal niet in staat zou zijn om haar hoofd boven water te houden. Veel mensen van die leeftijd leven nog in een soort luchtbel.
“Harmon is een ex-marinier die het mist om dingen op te blazen en op missie te gaan. En als hij onderwijl het milieu kan redden, des te beter.”

U heeft best een cynische kijk op uw eigen personages. “Het is gecompliceerd. Aan de ene kant hoor je Harmon klagen over al die golfbanen die er in Bend, Oregon uit de grond gestampt zijn, aan de andere kant verdient hij er zijn geld. Zo komen we denk ik allemaal van dat soort dilemma’s tegen in ons leven. Milieuvriendelijk leven en eten is één ding, maar heb je het geld er ook voor over? De film wil op geen enkele manier een politieke boodschap uitdragen, maar het zou mooi zijn als dat soort vragen aan het einde van de film helder zouden zijn. Gedurende de film zie je verschillende mensen en groepen die zich ieder op hun manier tot die vragen verhouden. De film vraag zich af wat de juiste manier is. Of beter gezegd: is er wel een juiste manier?”

Weerspiegelt dat het algehele gevoel van verlamming waar veel idealisten mee kampen? Dat ze niet meer weten wat ze moeten doen, omdat ze niet weten of dat het juiste effect zal hebben? “Of erger: helemaal geen effect.”

Dat klinkt niet erg opwekkend. “Wat doe je als je regering volkomen afhankelijk is van de olie-industrie? Onze regering gaat die milieuproblemen dus niet oplossen. Obama heeft de mond vol van fracking.
“De mensen op die eco-boerderij hebben een ecologische voetafdruk die bijna nul is. Ze gebruiken zonne-energie en regenwater, alles is gebouwd zonder staal of cement. En tegelijkertijd gaat dat dus ook de wereld niet veranderen. De schaal is te klein.”

Helpen niet alle kleine beetjes? “Misschien. Natuurlijk. Je kan beter iets doen dan niets, en dat is beter dan welbewust de wereld naar de klote helpen zoals de meeste mensen.”

Bent u echt zo teleurgesteld? Of zou u zelf ook op een dergelijke boerderij kunnen gaan wonen en werken? “Ik ben zeker niet teleurgesteld. En ik heb grote bewondering voor die ecoboeren. Het zal het tropische regenwoud niet redden, noch de koraalriffen. Maar ik heb miljoenen vragen zonder antwoorden. We kunnen ons suf recyclen, maar wat doen ze ermee?
“Wat me ook ergerde is dat milieuactivisme al heel snel eco-terrorisme heet, zelfs als het om heel wat minder drastische acties dan het opblazen van een dam gaat. Maar waarom heten die illegale lozingen van Shell en BP eigenlijk geen terrorisme? Er is schijnbaar een soort vorm van legaal terrorisme dat we allemaal volkomen normaal vinden, en dan zijn de mensen die dat aan de kaak proberen te stellen opeens terroristen. Tegelijkertijd is het niet zo dat je voor een ‘goed doel’ wel geweld mag gebruiken. Het is net zoiets als de doodstraf. Daar moet je gewoon tegen zijn. Punt. Zo is het ook met politiek geweld.”

Het is een beetje het oude dilemma van de Europeaanse revolutionairen: in opstand komen, of wachten tot het arbeidersparadijs vanzelf aanbreekt… “Allerlei milieugroeperingen in de VS, zoals de Earth Liberation Front en de Northwestern Environmental Groups, is na 9/11 het zwijgen opgelegd. Veel van hun ‘ecotage’-acties hadden iets opwindends. Je leest in de krant dat er weer een stuk of wat Hummers in de fik zijn gestoken en je denkt ‘oh yeah!‘. Maar wat er gebeurt is dat er een stelletje twintigjarigen onder het mom van terrorisme voor lange tijd de bak in gaat, en dat werkt alleen maar als afleiding van waar het echt over zou moeten gaan. Bovendien worden al die afgebrande McDonalds’ en skihutten gewoon weer opgebouwd. Ik denk dat veel activisten niet zo dol op die radicale acties zijn, omdat ze de aandacht van het milieu afleiden in plaats van erop vestigen. Maar nogmaals: ik heb echt geen antwoorden, alleen maar vragen.”

Hoe zijn de reacties vanuit de milieubeweging? Zijn ze bang dat de film tegen hen kan werken? “Tot nu toe zit er bij elke screening wel iemand als Dena in de zaal, een jong meisje dat opstaat en mij zóóóó’n verrader vindt. Ik merk vaak dat mensen zodra het om een ‘goed doel’ gaat verwachten dat kunst een soort propagandamiddel is. Of ze willen zien wat ze al weten, om hun eigen gelijk bewezen te zien. En ik wil dat eigenlijk ondermijnen, want ik vind dat kunst daar niet bedoeld voor is. Kunst moet confronteren en subversief zijn.
“Tijdens een screening in Frankrijk zou er na afloop een Q&A worden gedaan door iemand van Greenpeace die de film niet van tevoren had gezien. Voor hem was het belangrijk om zich van het geweld in de film te distantiëren, vanwege de geweldloze uitgangspunten van Greenpeace. Maar in de zaal zaten veel mensen die dat weer ter discussie wilden stellen, omdat ze het niet eens waren met de manier waarop Greenpeace de actie in de kerncentrale in Fessenheim had aangepakt. Het werd een heftige discussie over en weer die niets meer met de film te maken had. Ik stond erbij en keek ernaar en dacht: ‘Dit is dus links. Dit zijn allemaal mensen met dezelfde ideeën en idealen en in plaats van dat ze solidair zijn, vechten ze elkaar de tent uit.'”