Jayro Bustamante over Temblores

In Temblores moet een homo-seksuele man in Guatemala conversietherapie ondergaan. Anders verliest hij zijn huis, baan, vrouw en kinderen. In zijn tweede speelfilm laat Jayro Bustamante zo stap voor stap zien hoe de Guatemalteekse samenleving homoseksualiteit als ziekte wil bestrijden: “Vindt u het nog verrassend dat welgestelde mensen zo’n bekrompen blik kunnen hebben?”

Het begint met hevige schokken. Een aardbeving schudt nachtelijk Guatemala-Stad wakker. Door de stortregen haast een man zich naar zijn familie om te zien of ze ongedeerd zijn. Zijn bezorgdheid wordt hem echter niet in dank afgenomen: van zijn vrouw mag hij niet eens in de buurt van zijn kinderen komen. In Jayro Bustamantes Temblores wordt deze Pablo (Juan Pablo Olyslager) uit zijn welgestelde middenklasse-leven verbannen vanwege zijn homoseksualiteit. Onder de oppervlakte van de Guatemalteekse samenleving, zo laat Bustamante zien, ligt nóg een breuklijn, op de grens van klasse, gender en seksualiteit.

Dit onderwerp gaat de openlijk homoseksuele regisseur van Guatemalteekse afkomst aan het hart. De helft van het jaar leeft hij in Parijs, maar terug in zijn geboortestad ziet hij hoe de rechten van bepaalde groepen – vrouwen, immigranten, mensen die non-binair zijn in geslacht of seksualiteit – steeds meer in het geding komen. Na zijn debuut Ixcanul (2015), over de precaire situatie van afstammelingen van de Maya’s, breekt hij nu een lans voor een openlijk queer Guatemala. Op het filmfestival van Berlijn vertelt hij na de première hoe zijn film een reactie is op de conservatieve samenleving van Guatemala, die nog altijd in de ban is van de orthodoxe kerk.

Na Ixcanul heeft u weer een film gemaakt over de onderdrukking van een kwetsbare groep. Zijn uw films representatief voor hoe Guatemala in elkaar zit? “U moet het echt zo zien: dit land is volkomen onderdrukkend. Van mensenrechten valt bijna niet meer te spreken. Guatemala is in oorlog met drie soorten mensen: indianen, homoseksuelen en communisten. Die worden in elk deel van de samenleving onderdrukt. Pablo is een rijk man, dus hij krijgt speciale therapie van de kerk om zijn homoseksualiteit te genezen. Dit zijn veel voorkomende, maar prijzige behandelingen.”

Pablo’s familie spreekt over Luxemburg, Tsjetsjenië en Brazilië. Ze zijn niet wereldvreemd. “Vindt u het nog verrassend dat welgestelde mensen zo’n bekrompen blik kunnen hebben? We noemen nadrukkelijk Brazilië en Paraguay als reactie op de extreemrechtse, homofobe en onmenselijke tendensen die daar naar boven komen.”

Is Temblores dan uw aanklacht tegen de middenklasse? “Die moest inderdaad eens op zijn plek gezet worden. Dit zijn wereldburgers die het vermogen hebben om te reizen en te leren. En toch kiezen ze er dikwijls voor om zo te leven en om anderen hun slechte voorbeeld te laten volgen. Ik wilde de discriminatie laten zien die hoort bij deze op klasse ingerichte maatschappij.”

U kijkt ook kritisch naar de afgedwongen verschillen tussen man en vrouw. “Ik zal u illustreren waarom ik dat doe. Neem masculiniteit. In Guatemala wordt dat gedefinieerd aan de hand van drie tegenstellingen: een man is geen kind, een man is geen vrouw en een man is geen homo. Hoe bouw je een man in Guatemala? Met negatieven. Zo zit onze hele samenleving in elkaar.”

En dan is er de conversietherapie die nogal verontrustend is. “Ik heb met meerdere mannen gesproken die zo’n behandeling hebben ondergaan. Er zijn veel soorten. In de film zie je hoe homo’s tijdelijk gecastreerd worden. Het meest absurde wat ik heb gehoord is dat mensen plechtig moeten beloven niet meer met andere mannen te vrijen. Eerst doen ze dan een flinke donatie aan de kerk en daarna rennen ze door een triomfboog. Elke keer als ze toch zondigen, moeten ze nog een keer doneren en door dat poortje rennen.”

Geld speelt een grote rol in de film en al helemaal in de kerk. We zien Pablo als nederige hulp met een pinautomaat langs alle kerkbezoekers gaan om te collecteren. “In de evangelische kerk gebeurt dit vaak. Daar draait alles om het bedanken van god door een schenking. Het is daar normaal om, als je geen werk hebt, een groot geldoffer te doen om een baan te vinden. Overigens gaat de invloed van het christendom zo ver dat ik op Uber kan zien tot welke kerk een chauffeur behoort.”

Mogen we ook stilstaan bij de mooiere kanten van de film? Francisco, de geliefde van Pablo, is ontzettend inspirerend omdat hij ervoor kiest zichzelf te blijven. “Voor mij is hij de enige echte mens in de film. Hij is mijn held, het enige roze personage. Hij lijdt onder dit systeem, maar heeft ook de moed om zich ertegen te verzetten. Mauricio Armas Zebadúa debuteert met deze rol en is gelijk zo ontwapenend.”

Francisco heeft een prijzige vrijheid voor zichzelf gevonden die Pablo, net als Maria in Ixcanul, nooit zal krijgen. “Ik denk dat Maria en Pablo veel met elkaar gemeen hebben. Ze zijn antihelden die vrijheid willen, maar die opgeslokt worden door deze maatschappij.”