Ixcanul

Ixcanul, winnaar van de Berlijnse Alfred Bauerprijs, vangt de leefwereld van een pubermeisje uit een geïsoleerde Maya­gemeenschap in Guatemala in onvervalste schoonheid.

Wat is er toch mis met María? Fysiek en mentaal lijkt ze kerngezond, maar op zeven­tien­­­­jarige leeftijd wordt ze nog altijd door haar moeder gewassen en aangekleed. Het feit dat ze enig kind is vormt een verklaring voor de overbeschermende houding van haar moeder, maar het heeft haar tot een passief wezen gemaakt, op het apathische af. Geluk­kig heeft Juana, die moeder in overdrive, haar toekomst al geregeld: ze zal trouwen met de opzichter van de koffieplantage. Geen slech­te deal, maar dat is wel wat het is: een deal.
María voelt zich meer aangetrokken tot een koffieplukker, een jongen van haar eigen leeftijd. Het is nogal een nietsnut, maar zij ziet een man van de wereld in hem. ‘El Pepe’ heeft inderdaad grote plannen: Amerika wacht op hem. Dat is onweerstaanbaar natuurlijk, iemand die spreekt over de grote wereld voorbij de vulkaan. En hoezeer dat alles zich buiten haar voorstellingsvermogen bevindt, wordt dan briljant vervat in María’s even onschuldige als wijze vraag: "Hoe ruikt de lucht daar?"
Ixcanul speelt zich af in een gemeenschap van Kaqchikel-Maya’s, en het bovenstaande illustreert maar weer eens dat sociale codes weliswaar door cultuur worden bepaald, maar dat intieme relaties overal ter wereld onderhevig zijn aan dezelfde krachten.
Jayro Bustamante kent de gesloten Maya-gemeenschappen niet van binnen, maar wel van dichtbij — hij groeide op in de hooglanden en vergezelde als kind zijn moeder op haar medische voorlichtingscampagnes. Die vertrouwdheid met het onderwerp valt aan de film af te lezen. Bustamante blijft ver weg van het magisch realisme van bijvoorbeeld The Milk of Sorrow en Altiplano (beide 2009), zowel in zijn visuele stijl als in zijn portrettering van het hedendaagse bestaan van de Maya’s. Natuurlijk licht, het vaak indrukwekkende landschap en een cast van lokale amateurs zijn de instrumenten die hij gebruikt om in waarachtige beelden de strijd te vangen die deze gemarginaliseerde bevolkingsgroep moet leveren om voort te bestaan. Want de liefdesperikelen van María en haar pogingen haar lot in eigen handen te nemen, zijn vooral een pakkende inleiding tot de zaak waar Bustamante het écht over wil hebben: een zaak die hij als een mokerslag aan het einde van zijn film op ons laat neerdalen.

Sasja Koetsier