Diao Yinan over The Wild Goose Lake

‘Het is meer dan een koortsdroom’

De gelauwerde Chinese regisseur Diao Yinan maakt sociaalrealisme vermomd als genrefilms. Zijn nieuwste is een broeierige misdaad-thriller met invloeden van het Duits Expressionisme, die reflecteert op het leven in hedendaags China. “Ik wil een onderbelicht hoekje van de Chinese maatschappij laten zien.”

In films regent het meestal niet; het giet. De Chinese regisseur Diao Yinan, winnaar van een Gouden Beer op het filmfestival van Berlijn voor Black Coal, Thin Ice (2014), heeft dat goed begrepen. Hij opent zijn nieuwe film The Wild Goose Lake met een hoosbui van klassiek epische proporties. Het zet de toon voor wat komen gaat: een in regen en neon doordrenkte, hypergestileerde en grillige neo-noir over een voortvluchtige crimineel.

“Voordat ik aan het script begon was ik geobsedeerd met twee specifieke beelden”, vertelt Diao tijdens het filmfestival van Cannes, waar The Wild Goose Lake in 2019 in competitie draaide. “Het begon met dat openingsbeeld: een treinstation in de nacht; het regent pijpenstelen; een vrouw en een man ontmoeten elkaar voor het eerst. Hij is een gezochte crimineel, zij de enige vrouw die hem kan helpen.”

Het andere beeld speelt zich af in een van de buitenwijken van de stad op een glinsterend meer. Diao schetst weer wat hij zich voorstelde: “Door het nachtlicht lijkt de scène haast zwart-wit. We zien een vrouw op een boot met een glimlach op haar gezicht. Vanaf het water van het meer reflecteert licht op haar. Hier gaat het om haar gelaatsuitdrukking en lichaamshouding. Het is geïnspireerd op een historische zwart-wit-foto die ik ooit zag van een zwem-escort – een eufemisme voor een prostituee die aan het strand werkt.”

Wilde-ganzenmeer
Om die beelden met elkaar te verenigen creëerde Diao een misdaadverhaal in en rondom de stad Wuhan. Deze Chinese metropool met meer dan tien miljoen bewoners staat inmiddels vooral bekend als het epicentrum van het coronavirus. Diao koos voor deze locatie omdat het ‘de stad van honderd meren’ is. Hij laat er zijn hoofdpersonage Zenong Zhou (Hu Ge) als voortvluchtige zwerven langs het Wilde-ganzenmeer. Daar duikt hij onder voor de talrijke politieagenten en criminelen die hem op de hielen zitten.

Waarom hij onderduikt zien we kort na die regenachtige openingsscène. Zhou behoort tot de criminele onderwereld van Wuhan, maar tijdens een bijeenkomst van motordieven breekt een gruwelijk gevecht uit. In de gewelddadige nasleep legt ook een politieagent het loodje, waardoor Zhou gezocht wordt aan beide kanten van de wet. Zijn criminele collega’s zitten hem overigens op de hielen omdat de politie een premie op Zhou’s hoofd heeft gezet. Zhou heeft het baldadige plan gesmeed om die premie zelf op te strijken en aan zijn vrouw uit te betalen. Hij accepteert zijn noodlot, maar wil er het beste van maken. Daar heeft hij de hulp bij nodig van zwem-escort Aiai Liu (Gwei Lun Mei), de vrouw die hij treft bij het station.

Expressionisme
In het stationsrestaurant vertelt hij haar hoe de vechtpartij begon, en wij krijgen hem in een uitgebreide flashback te zien. Wie de eerdere films van Diao zag, zoals het troosteloze Night Train (2007) of het geraffineerde Black Coal, Thin Ice, heeft daar misschien al een beeld bij, maar op visueel gebied is deze film de overtreffende trap van al die voorgangers. Samen met zijn vaste cameraman Dong Jingsong (die ook de beelden schoot voor Long Day’s Journey into Night, nog zo’n Chinese neonfilm) vangt Diao de abrupte actiespektakels in minutieus detail. Wat daar vooral bij opvalt is de speelse wisselwerking tussen kleur, licht, kadrering en spel, waardoor de actiescènes op verrassende – en soms schokkende – manieren binnenkomen.

Diao neemt afstand van het realisme van zijn vorige films. Black Coal, Thin Ice bevatte al veel verwijzingen naar gestileerde noir-klassiekers als The Third Man (Carol Reed, 1949) en Touch of Evil (Orson Welles, 1958), maar in The Wild Goose Lake gaat Diao nog veel verder. Hij liet zich inspireren door Duits Expressionistische films als Das Cabinet des Dr. Caligari (Robert Wiene, 1921) en M: Eine Stadt sucht einen Mörder (Fritz Lang, 1931).

“Het spel met kaders, schaduwen en licht is ingegeven door mijn levenslange aanbidding van Duits Expressionistische cinematografie”, aldus Diao. Die filmstroming probeerde in het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog de getraumatiseerde realiteit van het land te verbeelden. Fantastische elementen en uitvergrote stijlmiddelen symboliseerden een snel veranderende en ontheemde leefomgeving. “Mijn film is een eerbetoon aan hoe regisseurs uit die tijd de menselijke perceptie van de werkelijkheid in beeld hebben gebracht.”

Censuur
Ook in The Wild Goose Lake gaat het om het spanningsveld tussen verbeelding en realiteit. The Wild Goose Lake gebruikt conventies van het Duits Expressionisme, maar ook de film noir en Chinese Wuxia-films, om het leven in hedendaags China te verbeelden. Het is sociaalrealisme vermomd als genrefilm. “Ja, de actie is spectaculair, maar ik zie de film als meer dan entertainment alleen”, beaamt Diao. “Ik wil ook een onderbelicht hoekje van de Chinese maatschappij laten zien, een wereld waar criminelen zich kunnen schuilhouden. Als je er goed genoeg op let, zie je ook hoeveel burgers worstelen om het hoofd boven water te houden. De film is dus meer dan een surrealistische, koortsachtige droom. Het is een reflectie op de staat van hedendaags China.”

Dat The Wild Goose Lake zoveel genre-invloeden omarmt is ook op metaniveau een reflectie van het huidige Chinese medialandschap. Veel Chinese films die sociale misstanden op een directe manier willen verbeelden, zoals Diao dat in zijn eerste twee films deed, komen niet meer door de staatscensuur. Vorig jaar werd bijvoorbeeld op het laatste moment Zhang Yimou’s One Second teruggetrokken uit de competitie van Berlijn. De officiële reden was dat er technische problemen waren, maar achter de schermen denkt men dat de film over de culturele revolutie in het China tussen 1966 en 1976 bij de censor is gestrand.

Genrefilms zijn daarom een handig vehikel om maatschappijkritiek alsnog in cinema te kunnen verwerken. Diao zegt het diplomatiek: “Niet alleen China kampt hiermee, maar wij moeten er nu wel mee om zien te gaan. Ik probeer het maar te zien als iets positiefs, als een uitdaging voor mijzelf om mijn films nog inventiever te construeren. Ik hoop dat ik genoeg creatieve manieren kan vinden om in dit systeem te mogen bijven werken.”