Apichatpong Weerasethakul over Syndromes and a Century

Wat een geschenk dat de meest toegankelijke film van Joe-met-de-lange-naam Apichatpong Weerasethakul toch nog dankzij het Filmmuseum-programma Previously Unreleased in de Nederlandse filmtheaters te zien is. De regisseur van Syndromes and a Century in Wenen: “Met deze film kom ik uit het jungleduister van Tropical Malady terecht in het volle zonlicht.”

“Film is herinnering”, zei de Thaise regisseur Apichatpong Weerasethakul ter gelegenheid van Syndromes and a Century tijdens het New Crowned Hope-festival in Wenen. De film is een verkwikkende ode aan het leven van zijn ouders, een liefdesgeschiedenis, een meditatie over tijd en herinnering. Maar wat je vooral bijblijft, is het licht.

Het licht van de zon dat in de openingsshot door de bladeren wordt gefilterd, als een letterlijk verlichte variant op de slotshot van zijn vorige film Tropical Malady uit 2004. Vooral fascinerend (vervreemdend, hypnotiserend) is een lange camerabeweging in het mortuarium van het ziekenhuis waar de film gemaakt is: door griezelig onaards sciencefictionlicht zoomt de camera in op de opening van een buis, die zwart als een artificiële zonsverduistering al het licht lijkt op te slokken, terwijl een muzikale brom ook de toeschouwer van zijn stoel optilt, losmaakt van de zwaartekracht en even in het luchtledige al tussen zijn en niet-zijn laat zweven

Moeten we het als we over deze film gaan praten eerst over licht of over herinneringen gaan hebben? “Over herinneringen. Nee over licht. Nee, toch maar over herinneringen, want film is altijd herinnering. Film is vastgelegd licht uit het verleden. Wetenschappelijk gezien is het licht uit het verleden dat je hebt opgenomen, dat op het filmmateriaal is neergeslagen. En als je dat in het bioscoopduister vertoont zie je deze beelden weer tot leven komen, als herinneringen. De film is een herinnering aan het maken van de film, wat ook weer vaak een manier is om herinneringen tot leven te laten komen. Dat zijn primaire menselijke ervaringen, die teruggrijpen op toen we nog in een grot zaten en schaduwen op de muur zagen opdoemen. Film is iets onvermijdelijks om ons daarbij te helpen.”

Hoe werkt dat dan tijdens het filmen zelf? “Op een heel intuïtieve, impliciete manier.”

Werkt het als een déjà-vu? “Nee, niet op die manier. Niet zo precies. Meer op een Oosterse manier, veel implicieter. Toen ik Tropical Malady maakte was het moeilijker, omdat dat een film was waarin ik wilde ontdekken hoe ik me voelde ten opzichte van liefde. Dat was heel abstract. Nu was het veel pictoraler. Veel minder analyserend, maar veel vrolijker. Mijn vreugde over het herzien van landschappen die ik kende, het gevoel in een rivier te drijven.”

Waarom wilde u in deze film terugkeren naar de landschappen uit uw jeugd? “Elk jaar vieren we met de hele familie oud en nieuw. In 2004 was er een groot gevoel van verlies in mijn familie, door de tsunami, maar ook door de dood van mijn vader. Toen werden Mozarts thema’s van magie en transformatie voor mij opeens heel relevant. Herinneringen kunnen een herhaling, een herbeleving van het verleden zijn, maar het zijn ook gebeurtenissen in het heden. Eigenlijk zijn het geen conclusies, maar kansen. Het gaat over hoe het leven voortdurend verandert.”

Is dat ook de reden waarom het tweede deel van de film in z’n structuur een herbeleving van het eerste deel is, maar dan in een andere tijd en plaats? “Het tweede deel heb ik pas geschreven toen ik het eerste deel aan het monteren was. Het gaat over tegenstellingen, die net zoals in het yin-yang-teken een kern van hun tegengestelde in zich dragen. Het tweede deel is bijvoorbeeld grotendeels binnen gefilmd, met meer kunstlicht. De camera beweegt meer. Het heeft ook stilistisch een andere filosofie.”

Ik was bijzonder geraakt door de bijna sciencefiction-achtige beelden in het mortuarium, hoe zijn die tot stand gekomen? “De keldertrap was prachtig om te filmen. Het was als de afdaling in de onderwereld uit Die Zauberflöte. Hier krijgen mensen kunstledematen aangemeten, hier worden de doden afgelegd. Het genezingsproces wordt bijna artificieel, industrieel misschien zelfs. Hier gaat het erover hoe mensen de wetenschap gebruiken, hoe ze zich aanpassen aan het onbekende en misschien zelfs gevaarlijke. Het shot van de operatielamp was voor mij als een zonsverduistering, die dan ook weer een tegenbeeld is van de zon buiten. Maar ik realiseerde me dat eigenlijk pas gisteren toen ik de film weer zag. Het is een scène die ook laat zien dat zelfs de moderniteit op een dag weer afgelopen zal zijn. Maar toen ik aan het filmen was had ik slechts een vage notie van de betekenis die ik er later aan zou geven. Het was vooral het licht. Ja, Syndromes gaat heel erg over licht.”