Isabelle Huppert en Claire’s Camera

Claire’s Camera is de sleutelfilm van deze zomer. Het is een van de twee films van regisseur Hong Sang-soo die uitkomen. Of is actrice Isabelle Huppert, die in Eye geëerd wordt met een retrospectief, misschien de echte auteur van deze film?

Wat doet een camera met een mens? Die vraag stelt Claire’s Camera, een nieuwe film met de Franse auteurfilmactrice bij uitstek: Isabelle Huppert. Het is een vraag waarmee Huppert zelf intiem bekend is: de afgelopen vijf decennia stond ze schijnbaar non-stop voor de camera, een mysterieuze en ongenaakbare aanwezigheid in films van vele grote makers. In Claire’s Camera is het door haar gespeelde titelpersonage zelf degene die een camera ter hand neemt. “Fotograferen is heel belangrijk”, zegt ze. “Nadat ik een foto van je heb gemaakt, ben je niet dezelfde.” Zoals ook Huppert als actrice is veranderd door elke keer dat de camera op haar werd gericht.

Wat doet een camera met een mens? Die vraag stelt Claire’s Camera, de nieuwste film van de Koreaanse auteurfilmmaker bij uitstek: Hong Sang-soo. Het is een vraag waarmee Hong zelf intiem bekend is: de afgelopen decennia stond hij schijnbaar non-stop achter de camera. Als regisseur en schrijver zette hij keer op keer zijn privébesognes om in speelse spiegelpaleis-films. Gevraagd waarom ze foto’s maakte, stelt het door Isabelle Huppert gespeelde titelpersonage in Claire’s Camera: “De enige manier om dingen te veranderen, is ze opnieuw te bekijken, maar heel langzaam.” Precies dat proces is ook de kern van Hongs eigen cinema.

Dat deden in de loop der jaren niet de minste regisseurs. Van Jean-Luc Godard tot Claude Chabrol, van Michael Haneke tot Claire Denis en van Bruno Dumont tot François Ozon: vrijwel iedere Franstalige regisseur die ertoe deed en doet, werkte met Huppert samen. En ook de grote meesters buiten haar thuisland weten haar te vinden, al sinds ze in 1980 een belangrijke bijrol speelde in Heaven’s Gate van Michael Cimino. Claire’s Camera is haar tweede samenwerking met de Zuid-Koreaanse regisseur Hong Sang-soo; in 2012 maakten de twee samen het al even speelse In Another Country.

Daarin neemt Hong namelijk al ruim twintig jaar zijn eigen leven onder de loep, via de omweg van fictie. Alsof hij met zijn films die vraag beantwoordt die we onszelf in het leven zo vaak stellen: wat als? Wat als ik wél toe had gegeven aan de verleiding, van de drank of van een affaire? Hong is filmmaker en docent aan een universiteit, en de meeste van zijn mannelijke hoofdpersonages voeren één of beide van die beroepen uit. Maar vooral hangen ze rond in eetgelegenheden, waar de Koreaanse sterke drank soju rijkelijk vloeit, en maken ze zich druk over hun relatiebesognes – de docenten rommelen aan met hun studenten, de regisseurs met hun actrices.

Ergens is deze nieuwe film een spiegel van die eerdere, een drieluik waarin Huppert telkens een actrice speelt die verdwaalt op een klein Koreaans eiland. In Claire’s Camera is het niet de actrice die verdwaald raakt, maar een regisseur, en de film speelt niet in Korea maar in Hupperts thuishaven Frankrijk – in Cannes, om precies te zijn. Daarmee wordt het ook meer Hupperts film. Vrijwel het eerste dat we het personage Claire horen zeggen, is dat ze voor het eerst in Cannes is – een grap die alleen grappig is in de context van Hupperts oeuvre. Zij is namelijk juist de actrice die het allervaakst in Cannes aanwezig was – twintig keer met een film, plus tweemaal als jurylid. Zo zijn er in Claire’s Camera meer knipoogjes naar haar status.

De afgelopen jaren kwam die relatie tussen Hongs fictie en zijn realiteit in een nieuw daglicht te staan toen bleek dat hij een buitenechtelijke relatie had met actrice Kim Min-hee, die de afgelopen jaren hoofdrollen had in de meeste van zijn films – ook in Claire’s Camera. De affaire leidde tot Hongs scheiding, die breed werd uitgemeten in de Koreaanse roddelpers. Zijn drie films uit 2017 zijn elk op hun eigen manier een weerslag van die periode: On the Beach at Night Alone (eerder dit jaar al in de Nederlandse bioscopen te zien) reflecteerde de botte vragen van de tabloids; in Claire’s Camera speelt Hong met de vraag wat er zou zijn gebeurd als hij niet voor Kim had gekozen; en The Day After maakt meer gedragen fictie van het proces van een scheiding.

Huppert, die in juli en augustus in Eye wordt geëerd met een uitgebreid retrospectief, is een van de meest productieve actrices van dit moment. Sinds haar speelfilmdebuut in 1972 met een bijrol in Faustine et le bel été (Nina Companéez) maakte ze in totaal meer dan honderdtwintig speelfilms, en in al die decennia maakte ze ieder jaar minstens twee films, meestal meer, en zo nu en dan een tv-serie erbij. Claire’s Camera was in 2017 zelfs niet haar enige film in het programma van het filmfestival van Cannes: ze was er ook te zien in Happy End van Michael Haneke.

Hong, van wie deze zomer naast Claire’s Camera ook The Day After wordt uitgebracht, is een van de meest productieve regisseurs van dit moment. Sinds zijn debuut The Day a Pig Fell Into the Well uit 1996 maakte hij in totaal meer dan twintig speelfilms, de afgelopen jaren minstens twee per jaar. Claire’s Camera was in 2017 zelfs niet zijn enige film in het programma van het filmfestival van Cannes: ook The Day After was er te zien, die film in competitie. Sindsdien verschenen alweer twee nieuwe films van zijn hand op internationale festivals.

Die productiviteit hangt ongetwijfeld nauw samen met de werkwijze die Huppert in de loop van haar bijna vijftig jaar overspannende carrière ontwikkelde. Inmiddels is die, afgaand op wat ze er in interviews over zegt, tot op het bot uitgebeend. Huppert houdt zich verre van ‘method acting’, en zal niet in de leer gaan als schoenmaker om een schoenmaker te spelen. Ook op aanwijzingen van of lange discussies met een regisseur zit ze over het algemeen niet te wachten – van Benoît Jacquot tot Paul Verhoeven roemen filmmakers haar er juist om dat ze geen regie nodig heeft. Hupperts voorbereiding is nadenken, en dan op de set dat denken zo veel mogelijk uitschakelen.

Die productiviteit hangt ongetwijfeld nauw samen met de werkwijze die Hong in de loop van zijn ruim twintig jaar overspannende carrière ontwikkelde. Inmiddels is die, afgaand op wat hij er in interviews over zegt, tot op het bot uitgebeend. Hij schrijft geen scenario’s meer, maar neemt simpelweg een situatie, een groep acteurs en wat locaties als uitgangspunt. Iedere ochtend staat hij belachelijk vroeg op om de scènes van die dag te schrijven, die de acteurs overdag in een halfuurtje mogen instuderen voordat ze worden gedraaid, en ‘s avonds werkt Hong aan een eerste montage. Op basis daarvan herhaalt het proces zich de volgende dag, net zolang tot er weer een film af is.

Die onderbewuste voorbereiding lijkt erop uit te draaien dat Huppert haar films vooral op instinct maakt. Zoveel zei ze zelf ook toen ik haar in 2018 interviewde over Jacquots Eva (nog niet in Nederland uitgebracht): “Ik doe alles op intuïtie en instinct. Ik hou niet van het idee van personages; ik speel geen personages, ik speel gemoedstoestanden. Dat is waar de cinema om draait. Ik speel geen ander, ik speel mezelf en reageer op de situatie om mij heen.”

Die minimale voorbereiding lijkt erop uit te draaien dat Hong zijn films vooral op instinct maakt. In een interview met de National Post verwoorde hij het in 2017 zelf als volgt: “Ik reageer op wat er voor me gebeurt – de acteurs, de locaties, het weer, wat ik zie, wat ik lees, wat ik me herinner, wat ik hoor tijdens de voorbereidingen en het draaien – en dat doe ik met, zoals ik het zelf noem, de grootst mogelijke onschuld.”

Dat is de essentie: Huppert spéélt zichzelf, en juist daardoor blijft haar echte zelf altijd verborgen achter het spel. En dus blijft ze een mysterie. Huppert valt nooit helemaal weg in haar personages, je blijft een licht ironisch afstand voelen, alsof Huppert niet alleen het personage speelt maar tegelijk ook naast je zit om datzelfde personage met jou gade te slaan.

Dat is de essentie: Hong probeert met een onschuldige blik opnieuw te kijken naar dingen die hij al eens heeft meegemaakt. Vandaar ook al die herhalingen en schijnbewegingen in zijn films: soms is één keer opnieuw kijken niet genoeg. Hoezeer Hong ook speelt met zijn privéleven, je blijft die licht ironische afstand van de fictie voelen.

In Hupperts cinema zit alle complexiteit aan het oppervlak.

In Hongs cinema zit alle complexiteit aan het oppervlak.

In het retrospectief Le monde d’Isabelle Huppert zijn van 10 juli t/m 28 augustus ruim dertig films met Huppert te zien in Eye. Les valseuses, La céremonie, La dentellière en La pianiste draaien in filmtheaters door het hele land; La dentellière is ook te zien via picl.nl. Hong Sang-soo’s Claire’s Camera wordt uitgebracht op 18 juli; The Day After volgt op 8 augustus.