Een T-Rex bij je nuggets

Spielbergs spektakelcinema heeft een vaste plek gekregen in het collectieve geheugen van generaties filmkijkers, maar ook in onze persoonlijke herinneringen. Hoe kreeg Spielberg dat voor elkaar?

Het najaar van 1993 markeerde een nieuwe fase in het toch al verre van saaie leven van mijn Barbie. Waar ze vóór de Nederlandse release van Jurassic Park vooral druk was met barbecuefeestjes en verkleedpartijtjes, dienden Barbie en haar vriendinnen plotseling beducht te zijn op aanvallen van dinosaurussen. Of ze nu op wereldtournee waren of ronddobberden op hun luxe jacht, de monsters konden elk moment toeslaan.

Jurassic Park en Jaws in gevecht met Barbie: Amerikaanse popculturele fenomenen kwamen samen in een Brabantse meisjeskamer.

Ik wilde alles hebben. Geen enkel stuk merchandise voorzien van het roodzwarte logo met de T-Rex ontsnapte aan mijn kooplust. Als we thuis Mona-toetjes aten, liet ik de substantie trillen op mijn lepel en keek verschrikt maar verwachtingsvol naar een imaginaire velociraptor die misschien achter het keukenraam verscheen. Laura Dern: ik wilde haar zijn. Jeff Goldblum: ik wilde hem zijn. Wat zeg ik, die ouwe Richard Attenborough met z’n wandelstok: zelfs hem wilde ik zijn. De liefde bleef: mijn plakboek met kauwgomstickers en zorgvuldig uitgevouwen wikkels van verrassingseieren heb ik pas kort geleden aan de vuilnisman meegegeven.

Schatzoeken
Steven Spielberg heeft me niet alleen de liefde voor film bijgebracht; die films stuurden mijn emotionele leven. Mijn gedachten, dromen en verlangens als kind. Mijn vrijetijdsbesteding en mijn koopdrang. Mijn nachtrust en mijn zwemlust.

Ik ben niet de enige. Waarom zijn Spielbergs blockbusters zo beeldbepalend? Waarom moeten we bij dinosaurussen aan Jurassic Park denken? Bij haaien aan Jaws? Hoe kan het dat een nauwelijks kwaadwillige haai van een willekeurige exotische vis is veranderd in onze natuurlijke vijand? En waarom geldt dit zelfs voor mensen die Spielbergs films niet eens gezien hebben?

Spielberg heeft scènes en shots bedacht die op mijn netvlies staan gebrand: hoe kan dat? Het bekertje water in Jurassic Park dat begint te trillen als de tyrannosaurus in aantocht is. De trappelende benen in het zeewater van nietsvermoedende zwemmers in Jaws, gezien door de ogen van de haai; de dreigende muziek van John Williams die we daar als vanzelf bij horen. De vinger van een verdwaalde alien die naar de hemel wijst in E.T., de eerste Engelse woorden prevelend: "E.T. phone home".

Spielbergs werelden worden onze werelden. Ik wilde ook naar Jurassic Park. Niet alleen naar de film, ook naar het park, hopelijk wat zorgvuldiger getest en beveiligd dan in de film. Net als Elliot in E.T. wilde ik ook een buitenaards vriendje. Net als Indiana Jones wilde ik ook avonturen beleven en verborgen schatten ontdekken.

Spielbergs angsten worden onze angsten. Hoe komt het dat Jaws mij bij het zwemmen een niet aflatende angst heeft opgeleverd voor de duisternis beneden? Waarom moet ik bij weelderig begroeide heuvels – ook die langs de A2 – altijd even aan een dinopark denken? En waarom heb ik die verlangens en angsten nog, zoveel jaar nadat ik de films heb gezien?

Kwetsbaar
Spielbergs popcorncinema verbeeldt het contemporaine Amerika. Een film als Jurassic Park suggereert met een knipoog dat Amerika – het land van de onbegrensde mogelijkheden en ontelbare pretparken – klaar is voor een dergelijk amusementspark. De Jurassic Park-franchise maakte van Spielberg, blockbuster, USA en populaire cultuur synoniemen: Amerika als de belichaming van leisure, zoals ook Jaws dat is, met zijn strandplezier tijdens een nationale feestdag in een zonovergoten badplaats.

Een slimme zet van Spielberg: hij confronteert zijn personages met de horror wanneer die op hun kwetsbaarst zijn. Wanneer ze vrij zijn, op vakantie. Wanneer ze zich veilig wanen. Dat geldt ook voor de kijker die verleid wordt door de strandgeluiden en de beelden van een weelderig pretpark dat van alle gemakken voorzien is. Pas wanneer hij zich veilig voelt, slaat het noodlot toe en verschijnen de monsters. Die combinatie van ontspanning en horror speelt met onze fascinatie voor het onbekende, maar ook met onze fundamentele angsten.

Spielberg haalt je ook met zijn personages het verhaal binnen. Hoe groot het spektakel en het budget ook is, hij verliest nooit de menselijke maat uit het oog. Indiana Jones is nooit alleen een avonturier maar ook een zoon, of zoals in Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull, een vader en een echtgenoot. Hun verwondering wordt onze verwondering, onder meer door zijn befaamde close-ups van gezichten.

Arena
Mijn jongere zelf deed van alles om het verblijf in Spielbergs filmwerelden te verlengen. Ik wilde zijn waar de personages zijn. Ik wilde dezelfde spullen, ik wilde de merchandise. Bij Jurassic Park versterkte de merchandise mijn beleving nog eens extra omdat het logo van de film hetzelfde is als dat van het park in de film. In de game die bij de film werd uitgebracht, kon ik eindelijk zelf in die prehistorische arena spelen. Ik wilde ook de films zelf in mijn kast hebben, die ik koesterde alsof het fotoalbums met persoonlijke herinneringen waren.

Voor de kijker eindigt de consumptie van de film niet bij het verlaten van de bioscoopzaal. De merchandise – waarvan de productie strak georkestreerd wordt door Spielbergs eigen productiebedrijf – geeft kijkers de illusie van controle over het verhaal. Het geluid van de dvd kan zachter, de film tie-in kan dichtgeklapt. Het onbekende wordt bekend en raakt vertrouwd doordat het in ons eigen huis rondslingert.

Door verhaal en personages zo dichtbij te halen, kunnen we onze eigen versie van dat verhaal maken en daarmee misschien een beetje onze angsten bezweren. Hoewel. De zee verruil ik nog steeds graag voor een strandstoel.