Dansplaining #27

Dan Hassler-Forest zoekt als de Indiana Jones van de filmwetenschappen maandelijks naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Met zeven nominaties is Steven Spielbergs The Fabelmans dit jaar een van de grote kanshebbers bij de Oscars. Er zijn maar weinig filmmakers die zó sterk hun stempel op de ontwikkeling van hedendaags Hollywood hebben gedrukt als de regisseur van Jaws, E.T. en Jurassic Park. Toch flopte The Fabelmans genadeloos in de Amerikaanse bioscopen en wist zijn vorige film West Side Story ook maar moeilijk een publiek te bereiken. Waarom lukt het de meest succesvolle regisseur aller tijden niet meer om overeind te blijven in het huidige systeem?

Begin jaren zeventig was The Godfather het model voor een succesvolle Hollywood-productie: een film gebaseerd op een bestseller die zowel critici als het grote publiek kon bekoren, en die na een exclusieve draaiperiode in mooie filmtheaters in grote steden in de loop van een jaar of twee alle andere bioscopen wist te bereiken. De film had prestige, voedde de populaire cultuur, leverde geld op en was zelfs succesvol genoeg voor een vervolgfilm.

Dit model werd in 1975 voorgoed onderuitgehaald met het fenomenale succes van Jaws, die niet alleen als film een overweldigende achtbaanrit bood, maar die als eerste gebruikmaakte van een heel andere strategie. In plaats van een stapsgewijze distributie, waarbij de reputatie van de film in fases werd opgebouwd, zette Universal voor het eerst in op saturation marketing, marktverzadiging: posters, T-shirts, radiospotjes en billboards domineerden het straatbeeld toen de film in een recordaantal zalen tegelijk werd uitgebracht. Zo werd de moderne blockbuster geboren, als een evenement waar niemand omheen kon.

In een mum van tijd kwam dit nieuwe verdienmodel de filmindustrie te domineren. En naast zijn uitzonderlijke talent als filmmaker bleek Spielberg ook een neus te hebben voor wat het grote publiek aansprak. Zo produceerde hij naast zijn eigen films ook blockbusters als Poltergeist, Gremlins, The Goonies en Back to the Future, waardoor de naam Spielberg min of meer gelijk kwam te staan aan blockbusters.

Anno 2023 is dit model nog een paar stappen verder ontwikkeld. Hollywood investeert nauwelijks meer in originele scripts die getalenteerde filmmakers tot een grote hit kunnen maken­ – de industrie draait nu op franchise-films van Marvel, DC, Star Wars, Harry Potter en nog een kleine handvol merknamen. In filmseries als deze is de regisseur een bijkomstigheid geworden: iemand die de acteurs op de set instrueert voordat techneuten het eindproduct in rap tempo in elkaar schroeven.

Geen wonder dat het even pijnlijk als onvermijdelijk is om te constateren dat zelfs een naam als Spielberg het publiek niet meer de zalen in krijgt. West Side Story en The Fabelmans zijn allebei fantastische publieksfilms – maar ironisch genoeg is Spielberg in een veranderende filmindustrie door zijn eigen blockbuster-model overbodig gemaakt.