Jaws

Samen met een dozijn andere klassiekers bracht Universal Jaws uit op dvd, in een fonkelende digitaal opgepoetste restauratie. De film ziet er beter uit dan ooit – beter zelfs dan het in de bioscoop ooit geweest is. Scherp, scherper… te scherp?

“Het is dezelfde film als mensen zich herinneren, alleen hij is… haarscherp en zeer levendig.” Steven Spielberg zegt het met een bijna kinderlijk enthousiasme, in een acht minuten durende featurette over de restauratie van zijn Jaws op de nieuwe blu-ray-uitgave van de popcornklassieker, waarin een Amerikaans badplaatsje wordt geteisterd door een bovenmaatse menshaai en drie stoere kerels de zee op gaan om het beest te slachten.

De uitgave is het paradepaardje van de dertien films die door Universal ter ere van de honderdste verjaardag van de studio nauwgezet digitaal worden opgepoetst (zie onder). Maar niet iedereen is even blij met de behandeling van deze klassiekers, waardoor de films er letterlijk beter uitzien dan ooit.

In de op de schijf meegeleverde documentaire is duidelijk te zien hoe dat bij Jaws in zijn werk ging. Het ernstig beschadigde originele negatief van de film werd uit de archieven opgediept en op een zo hoog mogelijke resolutie digitaal gescand. Toen kon het grote werk beginnen: shot voor shot, frame voor frame werden alle krassen, lassen en oneffenheden verwijderd, vaak door stukjes uit andere frames die wel in orde waren te clonen, en werden de kleurniveaus opgevijzeld. Hetzelfde geldt voor de geluidsband, die van mono werd opgeblazen tot 7.1 Dolby Surround. In de (door Universal zelf naar buiten gebrachte) vergelijkingsbeelden is duidelijk te zien wat het resultaat is: Jaws ziet er in de nieuwe versie haarscherp uit, letterlijk als nieuw. In de woorden van Spielberg: “Wat het publiek nu krijgt is iets dat ik zelf niet eens kreeg toen ik de film maakte!”

Weeffouten
En daar zit hem nu net de kneep. Dat digitale oppoetsen – met vaktermen als digital noise reduction en edge enhancement – kan zo grondig gebeuren, dat zelfs de korrel van het oorspronkelijke filmmateriaal verdwijnt. Wanneer dit te ver doorslaat, ‘voelt’ het resultaat totaal niet meer als film; het beeld krijgt de platheid van een op goedkope video gedraaide soap. Die indruk kan des te sterker zijn op een onzorgvuldig (vaak betekent dat: te fel) afgesteld grootbeeld LCD-scherm. Universal heeft wat dat betreft de afgelopen jaren onder kenners niet de beste staat van dienst opgebouwd: er zijn veel klachten over hun ‘catalogus-releases’, de oudere titels die zij op de markt brengen.

Jaws lijkt op dit vlak overigens een uitzondering, misschien door de intensieve bemoeienis van Spielberg zelf – iets waar bijvoorbeeld geen sprake van was bij een veelbeklaagde uitgave van Jurassic Park. Maar toch: in de restauratie-docu flitst ook even snel voorbij hoe voor sommige scènes grondiger ingrepen zijn gedaan. Een voorbeeld: omdat tijdens de opname van een scène de lichtinval door de ramen niet consistent kon worden gehouden tussen verschillende shots, is daar nu wat aan gesleuteld.

Dat is geen ingreep op het niveau van het politiek correcte aanpassen van E.T. voor een dvd-uitgave enkele jaren geleden, waarbij de geweren die politieagenten vasthielden werden vervangen door walkie-talkies – Spielberg zal hebben geleerd van de storm van protest die daarop kwam. Maar toch: zouden deze oude ‘weeffouten’ van de film, die net als de beruchte onwerkbaarheid van de prothetische haai onmisbaar onderdeel zijn geworden van de mythe van Jaws, bij zo’n restauratie niet juist behouden moeten worden? Deze opgeschoonde versie wordt vanaf nu immers de definitieve Jaws: het digitale bestand is weer op filmnegatief gezet, en dat is de versie die nu terug de kluizen in gaat.

In de beeldende kunst bestaat een rijke theoretische traditie rond het ambacht van de restaurateur. Voor de cinema staat die relatief nog in de kinderschoenen, en wordt hij bovendien vooral gevoerd rondom op plekken die ver verwijderd zijn van het dagelijkse werkveld, zeker dat van de grote studio’s. Maar met een groeiende markt van thuisschermen met een resolutie die niet veel onderdoet voor het bioscoopdoek, wordt het misschien tijd deze op een breder niveau te gaan voeren.

Grote schoonmaak

Ter ere van Universals honderdste verjaardag worden honderd klassieke titels uit hun archieven dit jaar op blu-ray uitgebracht. Dertien daarvan werden of worden daarvoor volledig gerestaureerd. Jaws is het parade­paardje, maar ook de volgende films krijgen een digitale poetsbeurt:

All Quiet on the Western Front (Lewis Milestone, 1930)
Dracula (Tod Browning, 1931)
Drácula (George Melford, 1931) – een Spaanstalige versie van de film die ’s nachts op dezelfde sets werd opgenomen
Frankenstein (James Whale, 1931)
Bride of Frankenstein (James Whale, 1935)
Buck Privates (Arthur Lubin, 1941)
Pillow Talk (Michael Gordon, 1959)
To Kill a Mockingbird (Robert Mulligan, 1962)
The Birds (Alfred Hitchcock, 1963)
The Sting (George Roy Hill, 1973)
Out of Africa (Sydney Pollack)
Schindler’s List (Steven Spielberg, 1993)

Overigens zullen niet al deze titels een Nederlandse uitgave krijgen.