MILLENNIUM MAMBO

In Millennium mambo richt Hou Hsiao-hsien zijn camera op het trendy nachtleven van Taipei anno 2011. De Taiwanese meestercineast wil de geschiedenis vastleggen voordat hij gebeurt. "Ik wil niet terugblikken op de veranderingen. Ik wil de herinnering maken nog voordat de gebeurtenis heeft plaatsgevonden."

Hou Hsiao-hsien (foto: André Bakker)

Nogal wat mensen bestempelen hun drugsgebruik als ‘recreatief’ of ‘zelfmedicatie’. Maar er zijn er maar weinig die regisseur Hou Hsiao-hsien (1947) oprecht kunnen nazeggen dat hun geëxperimenteer met verboden middelen zuiver ‘onderzoeksmatig’ is. Want zo moeten die paar geslikte XTC-pillen gezien worden, vindt de Taiwanese regisseur. De aanleiding om zich op middelbare leeftijd nog eens bezig te houden met psychedelica is Hou’s nieuwste film Millennium mambo.
In die film portretteert de meestercineast, bekend van onder andere A time to live, a time to die, Good men, good women en The puppetmaster, het leven in Taipei anno 2011. De kijker leert de Taiwanese hoofdstad kennen door de ogen van nachtclub-hostess Vicky, die gevangen zit tussen een obsessief jaloers vriendje, een vaderlijke baas met maffiose connecties en een bijzonder leeg leven. Passieloze overconsumptie, doorgedraaid hedonisme, altijd maar doordreunende techno-muziek en stijve non-gesprekken tussen praatpop-achtige meisjes in designerkleding tekenen het beeld. En natuurlijk veel drugs.
"Ik heb veel rondgehangen in trendy tenten — in Taipei heten ze Yao-tou bars of technopubs", licht Hou zijn research toe. "Jack Kao, die in de film de nachtclubeigenaar speelt, heeft in het echt ook zo’n bar. Daar ben ik twee jaar lang vaste klant geweest. Ik heb er veel jonge mensen ontmoet die me het nachtleven van de stad hebben laten zien en uitgelegd. En met zo’n XTC-pilletje achter de kiezen praat je veel gemakkelijker met vreemden. Zonder remmingen vertelden ze me alles over hun leven, liefdes, wensen en mislukkingen."
Toch viel het Hou zwaar om de jongere generatie bij te houden. Als hij het standaard avondprogramma beschrijft wordt hij al weer moe bij de gedachte. "Eerst uit eten en tot ongeveer middernacht naar een bar om een beetje in te drinken. Dan naar een technopub waar iedereen tot een uur of negen ’s ochtends danst en slikt. Maar dan is het nog niet genoeg geweest. Bij wijze van ontbijt gaat de harde kern door naar een karaokebar. En als ze dan helemaal zijn leeggezongen, dan pas is het tijd om rond de middag te gaan slapen. En denk maar niet dat dit alleen gebeurt in de weekeinden; nogal wat mensen houden dit ritme ook doordeweeks aan. Ik vind het werkelijk angstaanjagend! Met zo’n levensstijl jaag je jezelf richting een vroegtijdige dood. En het leven dat je dan hebt gehad is totaal onrealistisch. Deze mensen zien soms maandenlang geen straal zonlicht en leven in een wereld van puur neon."
Het hightech leven van Taipei’s ‘bright, shiny creatures’ in Millennium mambo lijkt in groot contrast te staan met het uiterst serene, van formalismen aan elkaar hangende courtisaneleven uit de negentiende eeuw dat Hou in zijn vorige — door distributieproblemen niet in Nederland uitgebrachte — film Flowers of Shanghai liet zien. Toch is het verschil volgens hem minder groot dan het lijkt. "Millennium mambo kan min of meer gezien worden als de hedendaagse versie van Flowers of Shanghai. De prostituees in Flowers of Shanghai waren, zeker voor hun tijd, zeer geëmancipeerd. Dat is wel enigszins te vergelijken met de hostesses in moderne bars. Vicky is bijvoorbeeld de kostwinner en onderhoudt haar vriend. Maar ook zij loopt tegen de grenzen van haar bewegingsvrijheid aan, die voor een groot deel worden bepaald door datzelfde vriendje."

Whiskey
Millennium mambo zou in eerste instantie een soort documentaire worden. Hou wilde een groep jongeren een maandlang volgen en hun leven vastleggen. "Maar de veranderingen in de technoscene volgen elkaar zo snel op, dat was gewoonweg niet bij te houden", stelt de regisseur, die vervolgens opteerde voor een film met Hongkong-sterren Maggie Cheung en Tony Leung in de hoofdrollen. "Maggie zou een Hongkongse techno-dj spelen die een buitenechtelijke verhouding heeft met Tony, een gokverslaafde floormanager van een casino in Macau. Samen vluchten ze naar Taipei, waar zakenman Jack Kao Maggie een baan geeft in zijn nachtclub. Helaas kon ik dit plan niet uitvoeren omdat Wong Kar-wai me te snel af was geweest en Tony en Maggie net had gecontracteerd voor In the mood for love. En we weten allemaal dat als Wong eenmaal bezig is, het heel lang kan duren…"
Gelukkig liep Hou net in die periode Shu Qi tegen het lijf. Met haar frêle lijf en wat afstandelijke lichaamstaal zette ze de regisseur op een ander spoor. Het Maggie & Tony-scenario verdween in een la, alleen de figuur van Jack Kao als contactpersoon bleef over. Shu Qi werd zijn werkneemster en beschermelinge. "Verder hebben we het scenario niet echt uitgewerkt", bekent Hou. "Het storyboard is beperkt gebleven tot de beschrijving van ruimte en globale situatie. Van de dialoog stond geen woord op papier; alle tekst is van a tot z geïmproviseerd. We hebben ook geen repetities gehad, niets van tevoren geoefend."
Om toch tot het gewenste resultaat te komen, moesten acteurs Shu Qi (Vicky) en Tuan Chun-hao (het bezitterige vriendje Hao-hao) totaal in hun rol zitten. Zo liet de regisseur ze zelf de spullen aanschaffen die ze in de film gebruiken en liet hij ze wekenlang leven in nachtvlinderritme. Hou dreef deze ‘method acting’-aanpak zo ver door dat hij Tuan zelfs liet overnachten in het appartement waar zijn filmpersonage woont. Hou: "Ze moesten continu bij de les blijven om de dialoog realistisch te laten zijn. Maar tijdens het draaien heb ik mijn inbreng juist heel klein gehouden. Ik heb eigenlijk alleen maar details aangereikt: hoe Tuan Vicky’s handtas omkeert op zoek naar suspecte bonnetjes, welke whiskey Vicky drinkt, welk merk sigaretten ze prefereert, dat soort dingen."

Pluizige watten
Hou’s filmtaal is voor een groot deel gericht op het vangen van alle details die uit de improvisaties voortvloeien. Net als collega’s Edward Yang en Tsai Ming-liang maakt Hou veelvuldig gebruik van de zogeheten master shot-techniek: een totaalshot geeft aan het begin van iedere scène een volledig overzicht van de locatie en de bewegingen, en wordt in de montage doorsneden met close-ups en half-totalen. Dat laatste middel, vooral bedoeld om de dramatische intensiteit op te voeren, gebruikt Hou bijna helemaal niet, wat zijn films nogal eens het predikaat ‘afstandelijk’ oplevert.
De regisseur kent de kritiek maar haalt er zijn schouders over op. "Misschien is het gebruik van totaalshots en langzame panshots een beetje gewoonte van me geworden en heb ik het geduld niet om het anders te doen. Maar voor mij werkt het. Eén beeld van het decor, acteurs erin en dan moet het maar gebeuren. Als het goed is dan ontstaat de dynamiek vanzelf. Als het niet goed is, gooi ik die scène weg."
Dat openzetten van een lens en dan de actie zich laten ontvouwen, klinkt overigens makkelijker dan het klinkt. Millennium mambo is namelijk helemaal op locatie opgenomen, in een luidruchtige technopub die gewoon in bedrijf bleef toen Hou en zijn crew er aan de slag gingen. Hou: "Aan de ene kant werkt dat prima; de acteurs mengen zich bijvoorbeeld met het reguliere publiek waardoor het realistischer wordt. Maar anderzijds heb je te maken met stevige technische beperkingen: de beats stoppen nooit en met discolampen die voortdurend aan- en uitflitsen is de camera moeilijk scherp te stellen. Omdat je dan ook nog acteurs volgt die al improviserend door de ruimte lopen, wil het beeld nogal eens onscherp worden. Maar dat voegt wel weer een passend hallucinerend effect toe."
Vooral wat het licht betreft heeft Hou een beperking om weten te buigen tot een sterkte. Millennium mambo bevat betoverd mooie shots van neon-lampen die soms als pluizige watten het beeld vullen of scènes in een vervreemdend kleurbad dompelen. Hou’s geheim ligt niet in het aanpassing van de lichtbronnen maar van de oppervlakten die ze beschijnen. "We hebben erg veel plastic gebruikt", vertelt hij. "Zo heb ik gekozen voor een bepaald soort glimmende gordijnen en een formica tafelblad van een specieke kleur. Vooral in die details zit de techno-toon van de film. Meer nog dan in de elektrobeats."

Rubic’s cube
Millennium mambo staat niet op zichzelf. De film moet de eerste van een samenhangende reeks over modern Taipei worden, waarvoor de regisseur tien jaar heeft uitgetrokken. Ook de eerder geplande film met Maggie Cheung en Tony Leung moet er deel van gaan uitmaken. Hou worstelt nog een beetje met de juiste omschrijving van zijn project. "Ik ben haast geneigd het een ‘geschiedschrijving van het nu’ te noemen, maar dat is het niet helemaal. Nee, beter is misschien ‘een verslag van een gemoedstoestand’. En ikzelf ben een chroniqueur van het moderne leven."
Het feit dat Millennium mambo en de rest van de serie zich afspelen in 2011, het jaar waarin de serie moet zijn afgerond, maakt het project nog complexer. De film is een soort reconstructie van de toekomst en tegelijkertijd een snapshot van het heden dat over negen jaar onherroepelijk verleden tijd zal zijn. "Als je zoekt naar manieren om het moderne leven vast te leggen, dan is registratie alleen niet genoeg", vindt Hou. "Ik wil niet terugblikken op de veranderingen. Ik wil die herinnering maken nog voordat de gebeurtenis heeft plaatsgevonden."
En bij die realiteitsmanipulatie beperkt Hou zich niet tot celluloid. Het internetbedrijf dat de Taiwanese regisseur enige jaren geleden oprichtte, is bezig met het ontwikkelen van een digitaal platform waarop de filmreeks interactief toegankelijk is. Enthousiast legt Hou het principe uit: "Scènes uit de films zullen los op de site worden gezet en kunnen door gebruikers in eindeloos veel combinaties worden gemonteerd. Het wordt een soort filmische Rubic’s cube; door te puzzelen maak je iedere keer weer een andere film.
"Helaas is de techniek nog niet zo ver gevorderd dat ik dit gewoon aan kan bieden op het internet. Nu is het web nog voornamelijk een loket om stukjes database doorheen te duwen. Maar het zal niet lang meer duren voordat kijkers zelf thuis op de computer een Hou Hsiao-hsien-film kunnen monteren. Die stukjes film zijn net lichaamscellen. Als ze aan elkaar worden gekoppeld dan groeien ze bijna organisch uit tot weer een ander verhaal over Taipei. Iedere keer weer een ander verslag van de gemoedstoestand van heden, verleden en toekomst."

Edo Dijksterhuis