Diver­siteit dringt ein­de­lijk door in film­prijzen

Zes jaar geleden was #OscarsSoWhite trending in de aanloop naar de moeder aller filmprijzengala’s. In de tussenliggende jaren is er veel ten goede veranderd. We staan nu zelfs aan de vooravond van het meest diverse prijzenseizoen ooit, met als apotheose de uitreiking van de Oscars op 26 april.

Het begon met de Golden Globes die op 1 maart voor de 78ste keer werden uitgereikt. De uitzending van de ceremonie was een aanfluiting: zoom-interviews haperden, de wifi was onbetrouwbaar en meer dan eens viel het geluid uit. Maar dat nam niet weg dat er geschiedenis werd geschreven. Voor het eerst in de geschiedenis van de film- en televisieprijzen was de meerderheid van de genomineerden in de categorie beste regisseur vrouw. De winnaar, Chloé Zhao (Nomadland), is niet alleen vrouw maar tevens Chinees van oorsprong. Ook bij de acteerprijzen was een hoger dan gemiddeld aantal van de winnaars gekleurd. Daniel Kaluuya (Judas and the Black Messiah) en John Boyega (Small Axe: Red, White and Blue) werden verkozen tot beste bijrolacteurs in respectievelijk film en TV. Chadwick Boseman kreeg postuum de prijs voor beste acteur voor zijn rol in Ma Rainey’s Black Bottom.

Toch klonk er ook kritiek. De Hollywood Foreign Press Association die de prijzen uitdeelt, bestaat namelijk uit 87 filmjournalisten waarvan er niet een zwart is. Een Duits lid stak op het podium de hand in eigen boezem en stelde onomwonden dat de HFPA meer zijn best moet doen om niet-witte leden te werven. De organisaties achter de Emmy’s en Oscars hebben vorig jaar al nieuwe regels ingevoerd om hun stemmers een betere afspiegeling te laten zijn van de maatschappij. Vandaag meldde Variety dat de HFPA zo snel mogelijk dertien zwarte leden wil aannemen.

Maar ook zonder dat soort statutaire wijzigingen is de aandacht voor zwarte filmmakers, acteurs en onderwerpen het afgelopen jaar enorm toegenomen. Het zal iets te maken hebben met de Black Lives Matter-beweging, die ontstond in 2013 maar tijdens de coronacrisis sterk in kracht is gegroeid. Parallel daaraan heeft de MeToo-beweging niet alleen seksueel machtsmisbruik maar ook de ongelijke positie van vrouwen stevig op de agenda gezet.

De tijdgeest is goed af te lezen aan de nominatielijstjes van de Producers Guild of America (PGA) Awards en de Screen Actors Guild (SAG) Awards, de eerstvolgende grote prijzen die worden uitgereikt en gelden als barometer voor de Oscars. Voor de PGA Awards, die op 24 maart worden uitgereikt, zijn zeven van de tien genomineerden voor de Darryl F. Zanuck Award for Outstanding Producer of Theatrical Motion Pictures gemaakt door vrouwelijke regisseurs of vertellen een verhaal dat niet wit is.

Ook bij de SAG Awards, die volgen op 4 april en alleen acteerprestaties belonen, is het in de meeste categorieën gedaan met de witte dominantie. In de categorie Outstanding Performance by a Cast in a Motion Picture bevat slechts één van de vijf genomineerde titels een hoofdzakelijk witte cast: The Trial of the Chicago 7. Bij de actrices zorgt alleen Viola Davis (Ma Rainey’s Black Bottom) voor kleur, maar bij de acteurs worden Gary Oldman (Mank) en Anthony Hopkins (The Father) overvleugeld door Riz Ahmed (Sound of Metal), Chadwick Boseman (Ma Rainey’s Black Bottom) en Steven Yeun (Minari). De nominaties voor de bijrollen vertonen een vergelijkbaar beeld. Bij de vrouwen is Yuh-Jung Youn (Minari) de enige actrice met cultureel diverse achtergrond. Bij de mannen nemen drie zwarte acteurs – Chadwick Boseman, Daniel Kauuya en Leslie Odom Jr – het op tegen Jared Leto en Sacha Baron Cohen.

Minder dan een week na de SAG Awards, op 10 april, volgt de uitreiking van de Directors Guild of America (DGA) Awards. De strijd om de regieprijs gaat hier tussen de vrouwen Chloé Zhao (Nomadland) en Emerald Fennell (Promising Young Woman), de Koreaanse-Amerikaan Lee Isaac Chung (Minari), David Fincher (Mank) en Aaron Sorkin (The Trial of the Chicago 7). In de categorie First-Time Feature Filmmaker dingen ook twee vrouwen mee: Regina King (One Night in Miami) en Rahda Blank (The Forty-Year-Old Version).

De DGA Awards, die nu voor de 73ste keer worden uitgereikt, is pas één keer eerder gewonnen door een vrouw: Kathryn Bigelow in 2010 met The Hurt Locker. Zij won daarna ook als eerste (en tot nu toe enige) vrouw ook de Oscar voor beste regie. Zhao maakt nu goede kans om die dubbelslag te evenaren, maar is wel de allereerste vrouw om in vier Oscar-categorieën te zijn genomineerd (beste film, beste regie, beste bewerkte scenario en beste montage). Maar over die prijzen later meer.

Want eerst komen de British Academy Film Awards (BAFTA’s) nog aan de beurt, met een gala op 11 april. Net als veel andere filmorganisaties lag de British Academy een paar jaar geleden onder vuur vanwege gebrek aan diversiteit. Inmiddels is het roer om en zijn vier van de zes genomineerde regisseurs vrouw. Naast Zhao maken ook Shannon Murphy (Babyteeth), Jasmila Zbanic (Quo Vadis, Aida?) en Sarah Gavron (Rocks) kans op de regieprijs. Dat is een mooie score maar toch klinkt er kritiek. De vijf films die meedingen naar de BAFTA voor beste film vertellen namelijk allemaal witte verhalen. Toch een beetje raar in een jaar met zoveel niet-witte alternatieven.

Bij de Oscars is het nominatielijstje voor beste film iets beter in balans: drie uit de acht films vertellen niet-witte verhalen. Maar het is opmerkelijk dat sterke titels als Ma Rainey’s Black Bottom, Da 5 Bloods en One Night in Miami – allemaal films met een volledig zwarte cast – hier ontbreken. Wel is het voor het eerst dat twee van de genomineerde films zijn geregisseerd door vrouwen.

Met negen gekleurde genomineerden in de acteercategorieën wordt ook een record gezet. Steven Yeun (Minari) is de eerste Aziatisch-Amerikaanse acteur ooit die kans maakt op de acteerprijs. Zijn tegenspeler Yuh-Jung Youn is de eerste Koreaan die is genomineerd voor een Oscar voor beste vrouwelijke bijrol. Riz Ahmed, hoofdrolspeler in Sound of Metal, is de eerste persoon van Pakistaanse origine die meedingt naar de prijs voor beste acteur. Met Chadwick Boseman (Ma Rainey’s Black Bottom) erbij is die categorie voor het eerst in het geschiedenis merendeels gekleurd.

De onderscheiding voor beste actrice kan gewonnen worden door Viola Davis (Ma Rainey’s Black Bottom) of Andra Day (The United States v. Billie Holiday). In de categorie beste mannelijke bijrol zijn drie van de vijf genomineerden zwart: Daniel Kaluuya (Judas and the Black Messiah), Leslie Odom Jr. (One Night in Miami) en LaKeith Stanfield (Judas and the Black Messiah).

En er is nog meer. Mia Neal en Jamika Wilson (Ma Rainey’s Black Bottom) zijn als eerste zwarte vrouwen ooit genomineerd in de categorie make-up en haar. Judas and the Black Messiah is de eerste film met een geheel zwart productieteam die genomineerd is als beste film.

Deze verschuiving van één zwarte acteur in de lijstjes van 2015 naar zo’n brede vertegenwoordiging van divers acteer-, produceer- en regietalent is een teken dat het beleid van de Academy of Motion Pictures Arts and Sciences effect heeft. Na #OscarsSoWhite werd het aantal vrouwelijke leden opgeschroefd van 25% naar 33% in 2020 en ging het aandeel leden met een cultureel diverse achtergrond van 10% naar 19%.