Da 5 Bloods

Spike Lee’s humanistische antwoord op witte Vietnamfilms

  • Datum 10-06-2020
  • Auteur Hugo Emmerzael
  • Gerelateerde Films Da 5 Bloods
  • Regie
    Spike Lee
    Te zien vanaf
    12-06-2020
    Land
    Verenigde Staten, 2020
  • Deel dit artikel

De nieuwste film van Spike Lee volgt vier zwarte Vietnamveteranen die terugkeren naar hun voormalige strijdtoneel en daar in een nieuw gevecht belanden met de Amerikaanse nalatenschap van discriminatie, racisme en geweld.

In de openingsscène van Spike Lee’s Miracle at St. Anna (2008) is de WOII-film The Longest Day (1962) met John Wayne op televisie te zien. Een zwarte veteraan kijkt naar alle witte soldaten op de beeldbuis en lijkt de regisseurs van de film aan te spreken wanneer hij zegt: “Pilgrim, we fought for this country too.” Op film zien we dat alleen niet zo vaak terug. Misschien lijken zwarte soldaten daarvoor niet genoeg op John Wayne.

Soms lijkt alleen Lee deze historische whitewashing recht te zetten. In het geval van Miracle at St. Anna door vier zwarte soldaten in Toscaans conflictgebied te portretteren. Lee maakte er geen doorsnee oorlogsfilm van, maar een epische raamvertelling die tussen personages, landen, tijdvakken en genres schakelt. Alsof één film niet genoeg was om de geschiedenis te herschrijven, combineert hij zoveel mogelijk elementen – een detectiveverhaal in New York, een Italiaanse kunstroof, een bovennatuurlijk sprookje, een pastoraal drama, een buddy comedy meets Brothers in Arms – met zijn bijtende politieke commentaar. Het eindresultaat werd echter pontificaal de grond ingeschreven en weggezet als rommelig en incoherent. Hopelijk gaat zoiets niet met Lee’s nieuwste gebeuren, want de exclusief op Netflix te bekijken Da 5 Bloods voelt in elk opzicht als een spiritueel vervolg op Miracle at St. Anna.

Da 5 Bloods is een fascinerende potpourri — Lee noemt het zelf een “gumbo” — die vanuit een hedendaags perspectief terugblikt op de Vietnamoorlog. De film combineert een The Treasure of the Sierra Madre-achtige goudkoorts met een soms komische, soms introspectieve roadmovie over vier zwarte Vietnamveteranen (Delroy Lindo, Clarke Peters, Isiah Whitlock Jr. en Norm Lewis in een dynamisch kwartet) die terugkeren naar hun voormalige strijdtoneel. Ze komen aan met de officiële papieren om het stoffelijke overschot van overleden legerkameraad Norman (Chadwick Boseman als topsoldaat en spiritueel leider) op te halen, maar vertellen er niet bij dat die beenderen begraven zijn naast een flinke kist vol goud.

Hoe die kist daar is gekomen zien we in uitgebreide flashbacksequenties waarin alleen Boseman een jonge soldaat vertolkt. Lindo, Peters, Whitlock Jr. en Lewis zien er ook in het verleden uit als de oude mannen die ze nu zijn. Het onderstreept zo twee essentiële punten: deze film gaat over hun subjectieve beleving van de Vietnamoorlog en benadrukt hoe het heden en verleden altijd met elkaar verbonden zijn.

Protestbeweging
Dat tweede punt wordt al duidelijk in de krachtige openingssequentie, waarin de tijdslijn van de Amerikaanse inmenging in Vietnam wordt afgezet tegen de in momentum opbouwende protestbeweging binnen de Verenigde Staten. Dit is onvervalst Spike Lee, dus elk punt dat hij hier maakt over de systematische ongelijkheid en het institutioneel racisme van toen is ook nog van toepassing op het heden. De aangrijpende titelkaart waar hij de film mee eindigt voelt, in combinatie met zijn recente korte Twitterfilm, dan ook als een oprechte steunbetuiging voor de huidige protestbeweging die nog steeds aan kracht wint.

Er zit een melancholische ondertoon in Da 5 Bloods die te maken heeft met hoe de hoofdpersonages zelf geen deel konden uitmaken van de grote Amerikaanse protesten van de jaren zestig en zeventig. Zij werden in een imperialistische oorlog naar voren geschoven – net als in Miracle at St. Anna letterlijk naar de frontlinies –, terwijl in Amerika anderen vochtten voor hun bloedeigen rechten. De moord op Martin Luther King moeten ze horen op de radio van een Vietnamese vrouw die de black GI’s anti-Amerikaanse propaganda influistert. Zo’n zelfde radiopresentator in de stijl van Tokyo Rose zit ook namens de Duitsers in Miracle at St. Anna. Ze komen steeds met goede punten, want voor wat vechten deze gemarginaliseerde soldaten in deze vreemde oorlog in dit vreemde land?

Toerist of imperialist?
Om maar gelijk de aanname uit de weg te helpen dat Lee door zich te focussen op getroebleerde zwarte Amerikaanse soldaten het leed van de Vietnamese bevolking bagatelliseert: dat doet hij niet. Een pijnlijke scène die bedoelt lijkt om de heroïsche eigenschappen van Norman te illustreren gaat eigenlijk over hoe de Amerikaanse soldaten geen idee hebben op wie ze schieten. Een Vietnamese soldaat leest aan zijn kameraden het romantische gedicht voor dat zijn vrouw hem heeft geschreven. Het vreedzame moment wordt onderbroken door een kogelregen uit de Amerikaanse machinegeweren.

Da 5 Bloods ageert niet alleen tegen de stereotypering van Afro-Amerikanen, maar ook tegen het dominante beeld dat er in Amerika van Vietnam bestaat. De veteranen worden gelijk op hun onwetendheid gewezen wanneer ze aankomen in hoofdstad Ho Chi Minhstad, het voormalige Saigon. Tot hun verbazing hebben ze er ook McDonald’s en Kentucky Fried Chicken. Apocalypse Now is inmiddels de naam van een populaire bar in het uitgaansdistrict. Het zijn oppervlakkige observaties, maar ze illustreren wel hoe het land niet heeft stilgestaan, en hun beeld ervan wel. De verwarring is af en toe wederzijds, want hoe moeten de Vietnamezen deze veteranen nu ontvangen, als alledaagse toerist of als terugkerend imperialist?

Verdorven systeem
Lee spiegelt vaker de ervaring van de veteranen met die van de mensen om hun heen. Een krachtige observatie komt van een Vietnamese toergids die later in de film een hele andere rol krijgt: “De Amerikaanse oorlog heeft Vietnamese families tegen elkaar opgezet.” Hij zou er ook de gespannen relatie tussen Paul en zijn zoon David (Jonathan Majors) mee kunnen beschrijven die als een andere rode draad door de film loopt. Paul is het meest dramatische personage van deze film, een veteraan die zoveel ontgoocheling heeft meegemaakt dat hij uiteindelijk voor Donald Trump heeft gestemd en zelfs in Vietnam pontificaal rondloopt met een ‘MAGA’-pet. Eenmaal terug in de Vietnamese jungle ontpopt deze getraumatiseerde man zich als een hedendaags variant op Brando’s kolonel Kurtz.

Het verfrissende aan Lee’s humanistische antwoord op talloze witte Vietnamfilms die Da 5 Bloods voorgingen is dat de Heart of Darkness hier niet in het hart van de mens zelf schuilt, maar in een verdorven systeem dat vreemdelingenhaat cultiveert en er alles aan lijkt te doen om bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Zelfs als Lee in Vietnam is, richt hij zijn vizier zo op het land waar dit systeem steeds groteskere vormen aanneemt.