Urzsula Antoniak over Beyond Words

Urzsula Antoniak is een vrouw met inmiddels een behoorlijk oeuvre op haar naam sinds haar debuut Nothing Personal in 2009. “Beyond Words is een film over wat het betekent om immigrant te zijn. Aan het eind begrijpt Michael waar hij staat. Hij zal nooit ergens aan toebehoren.”

Ze drinkt cappuccino in het café van het filmhuis niet ver van waar ze woont. Geen opvallende verschijning, zo tussen de andere koffiedrinkers. Gewoon een van hen. Of toch niet?

In haar nieuwste film Beyond Words staat Michael centraal, een misschien wel over-geïntegreerde advocaat die op zijn achttiende van Polen naar Berlijn trok. Volgens Antoniak is acteur Jakub Gierszał, net als zijn personage, een soort shapeshifter, hij spreekt perfect Duits en perfect Pools.

“Het moest perfect zijn. Hij moet onzichtbaar zijn. Ik geloof dat elke immigrant ergens in zijn achterhoofd hierin gelooft. Zo van: ‘In het nieuwe land ga ik zo ontzettend mijn best doen dat iedereen mij wel moet respecteren.’ Alsof je de liefde van die nieuwe plek kan ‘verdienen’, maar dat is natuurlijk belachelijk.”

Waar zoekt Michael die liefde? “Zeker niet bij zijn vader. Hij is opgegroeid zonder vader, waardoor zijn idee over mannelijke autoriteit zich niet heeft ontwikkeld. Eigenlijk is Duitsland een soort vader voor hem. Hij probeert ‘de idee van Duitsland’ te plezieren. Die verhouding tot Duitsland en daarmee tot zijn baas op het advocatenkantoor heeft iets weg van hoe de Spartanen te werk gingen. Die jongens werden door hun vader opgevoed tot hun zevende, geloof ik. Als ze eenmaal konden vechten, werd de opvoeding overgenomen door vechters. Dan ligt de autoriteit niet per se in handen van je biologische vader, maar bij een man die simpelweg beter is dan jij. Het gaat om die competitie. Die gaat Michael aan met zijn baas, niet met zijn vader.”

Als je Beyond Words bekijkt als een film over een vader-zoonrelatie kom je dus bedrogen uit? “Dit is een film over wat het betekent om immigrant te zijn. De confrontatie met zijn vader duwt Michael slechts naar waar de film eigenlijk over gaat: het besef van wie hij is. Aan het eind begrijpt hij waar hij staat. Hij zal nooit ergens aan toebehoren. Hooguit aan Berlijn.”

Is dat een gevoel voorbehouden aan immigranten of typisch iets van deze tijd? “Het gevoel van toebehoren aan een stad vervangt steeds meer het gevoel van toebehoren aan een nationaliteit. Als iemand mij vraagt of ik uit Nederland kom, kan ik in ieder geval altijd met volle overtuiging antwoorden dat ik uit Amsterdam kom.”

En als je twee immigranten tegenover elkaar zet, zoals wij nu? Wat is dan onze overeenkomst? Dat we Amsterdammers zijn, Nederlands of dat we beiden een migrantenachtergrond hebben? “Ik denk dat wij allebei iets hebben wat ik ‘the immigrant’s identity’ noem. Dat raakt de kern van waar Beyond Words over gaat. Wij behoren toe aan de grootste natie op de wereld: de natie van immigranten. Maar Michael is niet de gemiddelde migrant, hij is veel verder doorgeschoten.”

Hij doet denken aan Geert Wilders. Niet alleen in zijn zwart-witdenken, ook in zijn verschijning. Antoniak vindt dat grappig, maar niet gek. “Geert Wilders staat ook voor een droom waar hij eigenlijk zelf buiten staat, met zijn geblondeerde haren, het negeren van zijn niet-Nederlandse achtergrond. Hij wil onherkenbaar zijn, dat wil Michael ook. Voor types als Michael geldt ook: hoe meer het lukt jezelf te construeren, hoe eenzamer het wordt.”

In het begin wijst hij een zwarte dichter af, die Michael verzoekt om zijn zaak op zich te nemen. Komt het door die gedeelde identiteit van immigranten dat dit voelt als verraad? “De film is een emotioneel portret van Michael. Wat de zwarte man hem in het begin van de film leert, is dat hij geliefd was in zijn thuisland. Hij weet wie hij is. Daardoor was het een bewuste keuze om zijn thuis achter te laten. Tegenover hem zit een witte man, Michael, voor wie het weliswaar ook een keuze was om naar Duitsland te gaan, maar Michael was niet geliefd als kind. Hij voelt zijn wortels niet. Ik geloof er in als iemand werkelijk geliefd was, dat zijn wortels dan dikker zijn. Michael is vertrokken als achttienjarige en heeft zichzelf gemodelleerd naar Duitsland. Hij heeft daar zo hard voor gewerkt, vindt hij, dat hij het verdient om Duits te zijn. Geen immigrant.”

Geldt dat ook voor jou? “Ik richt me niet zozeer op het Nederlands zijn, maar ik vind het heel irritant als ik nog altijd als ‘Poolse die in Amsterdam woont’ wordt gezien. Dat las ik eens in de krant over mezelf. Ik heb al bijna 20 jaar een Nederlands paspoort. Ik werd verliefd hier, ik was met een man hier, ik heb mijn vrienden hier, ik studeerde hier, alles. Daar gaat mijn integratie, denk ik als ik zoiets lees. Het was ook het jaar dat ik naar Polen ging en daar besefte dat ik al lang ben losgezongen van wat Pools is. Ik ben veel pragmatischer, een eigenschap die ik de Nederlander toeschrijf.”

Voel je nog wel verbintenis met de Polen die nu naar Nederland komen voor werk? “Ik sta daar wat schizofreen in, want ik voel me deel van het Westen en ik voel ook dat ik dat verdiend heb. Dat is ook wat ik wilde. Als ik kijk naar de Polen nu, die komen ook met dromen en ambities en willen niet gezien worden als tweedehands werkkrachten. Ik vind het wel tragisch dat al twee miljoen Polen het thuisland hebben verlaten om niet meer terug te keren. Zo groot is de teleurstelling.”

Zie je jezelf ooit weggaan hier, naar een nieuwe plek? “Alleen naar New York, maar dat is natuurlijk gewoon een soort Amsterdam in het groot.”

Als we klaar zijn, begint ze zich langzaam voor te bereiden op de kou die ons buiten wacht. Jas aan, sjaal om. Muts op, jas dicht. Ingepakt om op te gaan in de andere Amsterdammers, immigranten, Nederlanders en weet-ik-veel-wie op deze winterse namiddag de kou trotseren voor koffie of een boodschap. Net als Urszula Antoniak. Ze blaast een kus toe als afscheid en stapt haar stad tegemoet. Als ze ooit naar New York verhuist, dan zal ze ook daar uitstekend passen.