Boeken: Tot de laatste akte!

Een boek met interviews met filmverzamelaars schetst een passie voor, en nostalgie naar, een tijdperk toen cinema nog een belevenis was. Maar wat zijn dat eigenlijk, verzamelaars? Een ‘stelletje idioten’? Of toch meer een gelijkgestemde groep ‘leuke mensen’?

De negentien filmverzamelaars die in Tot de laatste akte! worden geportretteerd hebben veel gemeen. De meesten hebben een thuisbioscoopje laten bouwen, soms in hun huis, soms in een schuur. Over het algemeen zijn het wat oudere mannen — het zijn meestal mannen — die het verzamelvirus al jong opliepen. Ze weten nog welke film ze voor het eerst zagen en waar dat was. Het merendeel noemt Laurel & Hardy, ook Disney-animatiefilms komen vaak voorbij. Films die ze later als vanzelf gingen verzamelen.

Tot de laatste akte!, waarvoor de interviews werden gemaakt door filmjournalist Barend de Voogd, beperkt zich op een enkele uitzondering na tot mensen die films verzamelen, van 8mm tot laserdiscs. De uitzonderingen betreffen personen die net iets meer in filmtechniek zijn geïnteresseerd dan in film zelf en zich daardoor hebben gestort op het verzamelen van projectoren. Het maakt het boek een beetje eenvormig, iets meer diversiteit was welkom geweest: waar is de soundtrackverzamelaar, liefhebber van filmaffiches of aficionado van bioscoopansichtkaarten?

De meeste filmverzamelaars hebben een specialiteit. De een houdt van slapstick en animatie, de ander van film noir en musicals. Weer anderen zweren bij Panavision-breedbeeldfilms of soundies: muziekfilmpjes met vaak zwarte artiesten. Het is veel nostalgie (“dat gevoel van vroeger”) wat de klok slaat, weemoed naar het oude bioscoopgevoel. Op de talrijke illustraties die het boek bevat zien we veel art-decolampen, rood pluche en klassieke bioscoopstoelen in de thuisbioscoopjes staan, vaak met vintage filmposters en stills van favoriete acteurs aan de muur. Slechts één verzamelaar is overgestapt op een beamer, de rest zweert bij 35mm of, als dat te duur is, 16 of 8mm.

Louche handelaren
Uit de negentien interviews spreekt veel passie en kennis. Maar eerst moet de lezer zich door meestal overbodige biografische informatie worstelen (“mijn vader was een despoot”). Daarna volgen sprekende anekdotes met veel filmhistorische informatie die weinig bekend is of vrijwel vergeten. Bijvoorbeeld over de Holland Beeld- en Klank Revue, de (zelfs door Philips) veronachtzaamde geschiedenis van Philips-projectoren, waaronder de Oscarwinnende DP70, en het belang van het inmiddels ter ziele gegane blad voor filmverzamelaars, Big Reel.

De meesten hebben meer dan 100 filmkopieën liggen, waaronder de enige niet-verkleurde kopie van South Pacific, een ingevroren kopie van Around the World in 80 Days of een print van de obscure film noir Blast of Silence. Hoe ze aan die kopieën komen, levert veel avonturenverhalen op. Meestal zijn ze ‘van de vrachtwagen gevallen’, of zoals Gerrit Bakhuizen het verwoordt: “Elke filmkopie die bij een verzamelaar ligt is in principe gestolen.” Als films waren uitgedraaid in de bioscoop moesten ze vernietigd worden. Dat gebeurde met bijl, zaagmachine of oven. Maar louche handelaren (“je werd getild waar je bij stond”), meestal werkzaam bij of bevriend met distributeurs, pasten daar soms een mouw aan.

Verslaving
Maar wat zijn dat nou voor mensen, die verzamelaars? Ze spreken elkaar tegen en dat maakt het interessant. Zijn het “een stelletje idioten”, “allemaal eigenheimers” die “totaal gericht zijn op materialisme” of zijn “de meeste verzamelaars leuke mensen”? Ondanks die verschillen lijkt er een constante: “Een verzamelaar wil niets huren, die wil het hebben!” Er is een andere opvallende overeenkomst, het gemopper op EYE Filmmuseum is niet van de lucht. Dat begint met anekdotes over de kwalijke kantjes van Filmmuseum-oprichter Jan de Vaal en eindigt in het heden: “Het woord liefhebber bestaat niet meer bij EYE.”

Hoewel een boeiend boek, vol fraaie foto’s, mist één aspect in Tot de laatste akte! En dat is aandacht voor de psychologie achter verzamelwoede: waarom verzamelen mensen eigenlijk? Is het een verslaving? Het vullen van een existentiële leegte? “Verzamelen, dat is een ziekte”, zegt Fenno Werkman. Het is slechts het begin van een verklaring.

Tot de laatste akte!: 19 filmverzamelaars en hun sterke verhalen, teksten en interviews Barend de Voogd, redactie en samenstelling Egbert Barten | SDI, 2017 | 228 pagina’s | €29,90

Initiatiefnemer van het boek is directeur van het Geoffrey Donaldson Instituut (GDI) Egbert Barten, die ook zelf wordt geïnterviewd | Het GDI wijdt t/m 31 maart 2018 een tentoonstelling aan particuliere verzamelaars en filmliefhebbers.