James Napier Robertson over The Dark Horse

IFFR-publieksprijswinnaar The Dark Horse gaat over een mentaal instabiele, geniale schaker met een broer die lid is van een motorbende. Regisseur James Napier Robertson: “Bij het arbeidsbureau hadden we een vacature opgehangen waarin we zochten naar Maori-mannen – tatoeages en een strafblad strekten tot aanbeveling. Er stonden enorme rijen.”

Het verhaal van The Dark Horse laat zich lezen als een Hollywood-feelgoodfilm: getormenteerd en gemarginaliseerd schaakgenie helpt kansarme jongeren op hun weg naar een nationaal schaaktoernooi en daarmee naar zelfrespect en een beter leven. Happy end. Maar daarmee doe je de film geen recht.

Regisseur James Napier Robertson maakte van deze episode uit het echte leven van Maori-schaker Genesis een rauw en ontroerend drama, dat door indrukwekkend spel en een sterk script nooit geforceerd aandoet. De Nieuw-Zeelandse filmmaker, die voor de première op het filmfestival van Rotterdam naar Nederland kwam, maakte de film dan ook vanuit urgentie: “Ik zag Genesis voor het eerst in een obscure documentaire en was op slag verliefd op hem als personage. Toen ik hem ontmoette en met hem praatte boven een schaakbord – waarop hij me steeds versloeg – lukte het me hem ervan te overtuigen mee te werken aan deze film.”

Geniale gek
The Dark Horse wordt formidabel gedragen door acteur Cliff Curtis (bekend geworden van de Maori-filmhuishit Once Were Warriors, 1994), die overtuigt als de mentaal instabiele, van de samenleving vervreemde geniale gek. “Voor de rol moest hij dertig kilo aankomen en ik wilde dat hij tijdens de gehele productie in character zou blijven. Dat wilde hij eerst absoluut niet, maar uiteindelijk realiseerde hij zich dat dit voor zo’n extreme rol noodzakelijk was. Hij was op de set soms nachtenlang weg – dan zwierf hij op straat rond, als de dakloze schaker die hij speelde.” Die aanpak heeft goed gewerkt – Curtis is volledig geloofwaardig; je hart opent zich voor zijn naïeve goedheid, maar slaat net zo makkelijk een slag over wanneer een uitbarsting zich aankondigt.

Hetzelfde naturel acteren valt op bij de rollen van de bendeleden in de film; de broer van Genesis is lid van een motorbende, een van de tientallen die het kleine Nieuw-Zeeland rijk is. Het natuurlijke spel kan worden toegeschreven aan de moed en het inzicht van de regisseur, die gewezen en huidige bendeleden van rivaliserende gangs in zijn film liet spelen. “Bij het arbeidsbureau hadden we een vacature opgehangen waarin we zochten naar Maori-mannen tussen de dertig en vijftig jaar – tatoeages en een strafblad strekten tot aanbeveling. Er stonden enorme rijen mannen voor de deur, onder wie Wayne Hapi, die de broer speelt. Hij zat al vijftien jaar bij een van de zwaarste bendes, maar wilde eruit stappen omdat hij bang was dat zijn zoon – net als in de film – in zijn voetsporen zou treden. Hapi bleek een getalenteerd en intelligent acteur, die ons enorm hielp met alles wat met bendes te maken had.”

Beter leven
Hoewel de bendes in de film nadrukkelijk en dreigend aanwezig zijn, wordt hun rol nergens geromantiseerd: de realiteit is – zo vertelt Napier Robertson – dat heel veel Maori-mannen door werkloosheid en discriminatie de weg van de criminaliteit in worden geduwd. Soms lukt het om die vicieuze cirkel te doorbreken, zoals in het geval van de in de film geportretteerde Eastern Knights Club, de schaakvereniging waarbij de echte Genesis zich als coach aansloot. “De jongeren die in die club met Genesis te maken kregen, hebben bijna zonder uitzondering een beter leven opgebouwd”, weet Napier Robertson.

De impact die de sympathieke schaker had, werd duidelijk op zijn begrafenis – Genesis overleed na hartfalen, ongeveer een jaar nadat de regisseur hem voor het eerst had ontmoet. “Ik wist niet zeker of ik door kon gaan met de film. Het was de bedoeling dat hij er deel van zou zijn; dat hij hem zou zien en mooi zou vinden. Maar bij de rouwdienst, waar de zaal letterlijk uitpuilde, kwamen zo veel toespraken en videoboodschappen van mensen van wie hij het leven had veranderd, dat ik me realiseerde dat ik het wel moest doen. Dit is zijn nalatenschap.”

Populariteit
Genesis was ongetwijfeld trots geweest op deze erfenis, die grote maatschappelijke thema’s als discriminatie, werkloosheid, geweld en armoede aan de orde stelt, zonder ze er met een moker in te rammen. Maar die ook laat zien waartoe de menselijke geest in staat is, wanneer die wordt gevoed met liefde, hoop en vertrouwen.

In Nieuw-Zeeland heeft de film geleid tot een enorme stijging in populariteit van de schaakverenigingen in het algemeen en die van de Eastern Knights Club in het bijzonder. Maar The Dark Horse is ook opgenomen in het curriculum van het middelbare onderwijs en wordt gebruikt als educatiemiddel in jeugdgevangenissen. “Ik denk niet dat een film de wereld kan veranderen”, zegt Napier Robertson. “Maar het kan in een leven wel verschil maken. Ik heb gehoord dat mensen door het zien van de film een ander beeld hebben gekregen van mentale aandoeningen of van het gedrag van kansarme kinderen. Blijkbaar ontstaat er iets meer begrip voor elkaar en dat is mooi.”