Paul Verhoeven over Elle

'Zo leuk is het niet om een film te maken'

Als Paul Verhoeven zich voor de psycholo­gische thriller Elle érgens door heeft laten inspireren, vertelt hij kort voor vertrek naar het filmfestival van Cannes, dan is het door La règle du jeu van Jean Renoir uit 1939. Een film die hij ooit ‘een prettig amorele aubade aan promiscuïteit’ noemde.

Lekker zelfverzekerd klonk Paul Verhoeven vorig jaar in De Wereld Draait Door. Hij had net de opnamen afgerond van Elle en zei dat het hem vreemd leek als het filmfestival van Cannes zijn nieuwe film zou weigeren.

Verhoeven wist toen al dat hij met de Franse producent Saïd Ben Saïd een invloedrijke speler aan boord had die de wandelgangen en hotellobby’s van Parijs en de Côte d’Azur goed kent. Dat de alom gerespecteerde Isabelle Huppert de hoofdrol speelde in zijn psychologische thriller zou in Cannes ook niet over het hoofd worden gezien. Allemaal bijzaak als de film niet goed is, maar het kan ook net de doorslag geven in de strijd met andere sterke titels. Hoe dan ook, Verhoeven kreeg gelijk. Het festival selecteerde Elle voor de hoofdcompetitie, waarmee Verhoeven kans maakt op de Gouden Palm, de koningin onder de filmprijzen.

Elle, niet te zien voor dit korte gesprek, is gebaseerd op het boek Oh… van Philippe Djian uit 2012, die buiten Frankrijk vooral bekend is als schrijver van 37°2 le matin, verfilmd als Betty Blue. Huppert speelt het hoofdpersonage Michèle dat met krachtige hand een bedrijf leidt dat videogames produceert. Zo voert ze ook de regie over haar liefdesleven. Haar geordende bestaan raakt verstoord als ze thuis wordt aangevallen door een onbekende.

Had u het boek van Philippe Djian zelf ontdekt of werd het u aangeraden? "Het werd me opgestuurd door de Franse producent, Saïd Ben Saïd. Het deed hem denken aan Belle de Jour van Buñuel, over een getrouwde vrouw die voor geld met mannen naar bed gaat. Hij kende mijn films en hoopte dat het verhaal me aan zou spreken. Sowieso zoek ik altijd naar iets nieuws. Elk avontuur moet anders zijn, ook al blijf ik zelf de gemene deler van al die films. Ik kan mezelf natuurlijk niet kwijtraken."

Wat was hier het avontuur? "Niet het maken van een thriller. Dat kan ik wel. Ik vond het wel moeilijk om van de personages mensen van vlees en bloed te maken. In Amerika hoefde dat nooit. Van Schwarzenegger [in Total Recall] en Michael Douglas [in Basic Instinct] kom je als kijker niks te weten. Hoe hun leven eruitzag, hoe ze denken, dat weet je allemaal niet. In Elle was dat wel nodig, al geloof ik niet zo in het scheppen van personages. Personages onthullen zich door wat ze doen. Misschien begrijp je hoe belangrijk de personages zijn als ik zeg dat de belangrijkste scène in Elle niet een scène met fysiek geweld is, maar een scène met een kerstdiner, een dramatische setting trouwens met een lange traditie in film."

Over tradities gesproken. Elle is een home invasion movie, maar dan wel een typisch Europese. Meer L’intrus van Claire Denis dan Cape Fear. "Oorspronkelijk zou het een Amerikaanse film worden, ook al was het een Frans boek. Maar toen het script na drie, vier maanden klaar was, zagen we dat het niet ging lukken. Geen enkele Amerikaanse actrice van naam wilde zich eraan branden. Geen enkele investeerder ook. Financieel en artistiek kon het dus niet. En godzijdank! Godzijdank zijn we verhinderd om er een Amerikaanse film van te maken. Daar wilden ze een plotgeoriënteerde film. Maar dat is het niet. Toen het project in Cannes op zoek was naar investeerders werd het verkocht als een film over een vrouw die verkracht wordt en wraak neemt. Maar het gaat niet om wraak. Dus die films die je noemde hebben geen rol gespeeld. Als ik me ergens door heb laten inspireren, dan is het La règle du jeu van Jean Renoir."

Toen werd het ineens logisch om alles in het Frans te doen? "Waarom moeten we hier zo nodig een grote Amerikaanse productie van maken, dacht ik toen. Het is een Frans boek, we hebben een Franse producent, waarom die film niet gewoon in Frankrijk maken? Ook al was mijn Frans stroef. Ik ben nog in Vught een maand naar een taalinstituut geweest om dat te verbeteren. Maar goed, als je eenmaal op een set staat, of dat nou in Amerika, Nederland of Frankrijk is, dan loopt alles min of meer hetzelfde. Het is altijd een slagveld. Je werkt onder tijdsdruk, je moet rekening houden met de kosten en je moet omgaan met acteurs die niet aardig zijn. Zo leuk vind ik het maken van een film niet. Het draaien bedoel ik dan. Je vooraf verdiepen in het materiaal vind ik wel leuk. En het monteren met editor Job ter Burg was een feest."

Was Isabelle Huppert wel aardig? "Fantastisch. Ik beschouw haar als een van de beste actrices van de wereld. Ze was al min of meer verbonden aan het project toen ik erbij kwam, want ze had al contact gelegd met Ben Saïd over het boek. En ik moet zeggen: geen enkele andere actrice zou dit zo gespeeld kunnen hebben, met die intensiteit en authenticiteit. Spelen is niet eens het goeie woord. In haar ogen zag ik de gedachten van Michèle. Isabelle was er niet meer, ik zag alleen het personage."

Neemt Huppert iets van de sfeer van Haneke’s La pianiste mee naar Elle, ook een film over een erotisch spel dat uit de hand loopt? "Als je dat zo wilt zien. Voor mij niet."

Starship Troopers was een satire op fascistische trekken van het Amerikaanse leger. In Robocop zat kritiek op de privatisering van politie. Is Elle een satire op kleinburgerlijkheid en escapisme? "Totaal niet. In die Amerikaanse films moest ik wel ironie en satire stoppen om het voor mezelf interessant te houden, want die Amerikanen willen gewoon plat vermaak. Elle had dat niet nodig. Dat verhaal was boeiend genoeg."