Elle

Waarom zou je een ander laten lijden? In Paul Verhoevens Elle komen al zijn provocaties over de sadistische mens samen. Met deze psychologische thriller is hij op de toppen van zijn kunnen.

Elle, wie is zij? De rijke Parisienne Michèle (Isabelle Huppert) houdt haar vijanden graag dichtbij. Ze nodigt ze uit op het kerstdiner, ze gaat er affaires mee aan, als een militaire strategie om andermans stappen nauwkeurig te kunnen volgen. En om anderen te laten lijden. Door prikkertjes in hun hapjes te verbergen, door tegen hun autobumper aan te rijden. En door ze onverbloemd de pijnlijke waarheid te zeggen.

Michèle wordt in de thriller Elle, die draaide in de competitie van Cannes, weergaloos gespeeld door Isabelle Huppert, die ons steeds verder meesleept in haar grensoverschrijdende gedrag. Nee, dit is geen slachtoffer, ook al wordt ze bruut verkracht aan het begin van de film. Dit is een vrouw die zelf ook sadist is.

Waarom zou je een ander laten lijden? Arnon Grunberg geeft daar in zijn nieuwste boek Moedervlekken een mogelijke verklaring voor: ‘Ik wil jou doen lijden want dat lijd ikzelf minder.’ Iemand pijn doen is ook een vorm van communicatie. Ook Michèle houdt zelf liever de controle in haar verkilde relaties, waarin pijn en liefde verknoopt zijn. Michèle’s diva-moeder, met wie ze ook zo’n boosaardige verhouding heeft, zegt tegen haar: “Jij wilde altijd een steriele versie van de wereld. Je geeft nooit echt iets van jezelf.”

Elle begint vintage Verhoeven met een provocerende montage: na de verkrachtingsscène in het huis van Michèle, onder toeziend oog van een onverschillige kat, zien we haar als strenge directeur op haar werk, waar ze een nieuwe fantasy-game moet beoordelen. De gamer moet zich identificeren met een Ork die op gewelddadige wijze een vrouw met zijn tentakels binnendringt. Michèle geeft koel haar mening: ze vindt de orgastische schokken van de vrouw veel te bedaard, of dat nog wat kan worden aangezet? Zo maakt Verhoeven gelijk duidelijk dat we hier niet met een klassiek slachtoffer te maken hebben. Michèle blijft baas over haar verbeelding en grijpt liever zelf de macht.

Toch is Elle geen rape and revenge-film, zoals die in de jaren zeventig werden gemaakt, met woeste, omstreden films als I Spit on Your Grave (1978). Elle zet een stap buiten de realiteit en past ervoor om de slechte daden van de ander te veroordelen. Michèle zegt het zelf al: “Als je je neus in andermans zaken steekt, kom je rare dingen tegen. Ik veroordeel niemand.”

Iedereen heeft zo zijn redenen, zegt iemand anders in de film, een citaat uit Jean Renoirs La règle du jeu (1939), een upstairs-downstairs klassieker waar Verhoeven verrassend genoeg zijn inspiratie vandaan heeft gehaald. De bekende jachtscène uit La règle du jeu, waarin een groep jagers op kille wijze te werk gaat, weerklinkt ergens ook in Elle, in de jacht van de kat op de vogel, tussen dader en verkrachte, tussen moordenaar en hijgende media. Verhoevens provocatieve denkbeelden over homo sapiens (m/v) als mens én monster komen allemaal in Elle samen.

Verhoevens oeuvre barst van de moreel wankelmoedige personages, zoals de onzichtbare man uit Hollow Man (2000, nog steeds een geweldige filmtitel), een hol mens zonder geweten, die zichzelf niet in de spiegel hoeft aan te kijken en van wie de allereerste daad als onzichtbare bestaat uit het knijpen in een van de borsten van een slapende collega-wetenschapster. In Elle is het de vrouw die zeggenschap heeft over haar seksuele fantasieën. Michèle kijkt graag naar de mannen, glurend door een verrekijker, zichzelf bevredigend in een van de zeldzame vrouwelijke masturbatiescènes uit de filmgeschiedenis: laat dat maar aan Huppert en Verhoeven over.

Verhoeven strooit in zijn film ondertussen ook nog met verwijzingen naar Jezus en Simone de Beauvoir en heeft een paar verrassende cultuurkritische uitspraken in petto. Zo heeft het gamebedrijf van Michèle een sociologisch profiel opgesteld van hun klanten: dat zijn gamers die niets om kwaliteit geven. Later gaat de ex-man van Michèle, een schrijver, tijdens een etentje tekeer tegen onze “vormeloze cultuur, waarin geen originaliteit en eigenheid meer te vinden is”. Verhoeven bewijst met Elle dat hijzelf nog meer dan genoeg vorm, originaliteit en eigenheid in huis heeft.