Lillah Halla over Levante

De Braziliaanse filmmaker Lillah Halla koos ervoor om in haar debuut, een abortusdrama over een zeventienjarige topvolleyballer, niet de tragiek maar de levensvreugde centraal te stellen.

De zeventienjarige Sofia (Ayomi Domenica) is de fanatieke sterspeler van het volleybalteam van haar school in het Braziliaanse São Paolo. Het is een gemêleerd gezelschap dat bestaat uit non-binaire personen en vrouwen. Het zijn atleten die zowel op als buiten het veld bereid zijn om hun handen voor elkaar in het vuur te steken.

Dat moet ook wel in het hardvochtige Brazilië dat filmmaker Lillah Halla de kijker in haar speelfilmdebuut voorspiegelt. Levante, vorig jaar in Cannes bekroond met de Fipresci-prijs in het zijprogramma Semaine de la Critique, speelt zich namelijk af tijdens de regeerperiode (2019-2022) van Jair Bolsonaro.

Precies op het moment dat Sofia kans maakt om in Chili op professioneel niveau te gaan volleyballen, blijkt ze na een onenightstand zwanger. Naarstig zoekt ze naar mogelijkheden om de zwangerschap te beëindigen. Steun krijgt ze aanvankelijk niet van haar vader João (Rômulo Braga) maar wel van haar teamgenoten, in het bijzonder van Bel (Loro Bardot), die een oogje op Sofia heeft.

Wat opvalt aan Levante is dat Halla voortdurend focust op de lichamen van haar personages, als om te benadrukken dat die in gevaar zijn. Tijdens het afgelopen IFFR vertelde Halla over haar film, die onder meer draait om zelfbeschikkingsrecht en om het belang van een gemeenschap.

“Daarom heb ik gekozen voor een drama rond sport. Maar ook omdat het gewoon mooi is om die lijven te laten zien. Vanaf het begin hebben we ons afgevraagd hoe we de volleyballers en hun lichamen, die hun verlangens vertegenwoordigen, aantrekkelijk in beeld konden brengen. De Braziliaanse werktitel van de film was op een gegeven moment zelfs Lichamen op het spel. Ook probeerde ik tijdens het filmen voortdurend dialogen te vervangen door fysieke gebaren. Omdat de film gaat over de relatie van onze lichamen tot liefde, angst en noem maar op.”

Het team oogt als een familie. “Op een onbewust niveau gaat mijn film over de mogelijkheid om te zijn wie je wilt zijn en om zelf de familie te kiezen met wie je je wilt omringen. Levante draait om de kracht van het collectief en om het creëren van veilige plekken waarin affectie voor elkaar en queer-zijn mogelijk is.”

Die affectie is voelbaar in vrijwel elke scène. De fysieke interacties tussen de personages ogen vreugdevol, het tegenovergestelde van het dramatisch cliché waarin je vooral de misère ziet. “Zodra je als filmmaker begint aan je eerste film ben je erg bezig met het vermijden van clichés. Ik werkte acht jaar aan dit project. Mijn grootste uitdaging was om een uitbundige film te maken in een tijd waarin ik Brazilië razendsnel heb zien veranderen. Ik herken mezelf in de coach uit de film, die veilige ruimtes wil creëren waar het mogelijk is te dromen en nieuwe visies te ontplooien. Dat is voor mij belangrijker dan te focussen op de pijn die natuurlijk ook gewoon aanwezig is. Een van de meest voorkomende doodsoorzaken in Brazilië is een mislukte abortus. Ook worden er de laatste jaren veel trans mensen vermoord. Maar dat soort beelden van geweld wilde ik niet in mijn film. Ik wilde ruimte voor verlangens, voor existentie, omdat de mensen uit mijn film er simpelweg zijn. Daar kwam ik gaandeweg achter. Vreugde is onmiskenbaar politiek.”

Sofia’s zorgzame vader is een treffend voorbeeld van het vermijden van clichés. Hoewel hij in het begin kwaad op haar is, draait hij al snel bij. “De vader was voor mij ook een sleutelfiguur op mijn dramaturgische schaakbord. Dit is geen vader die zijn kinderen in de steek laat; zo’n vader waar de kranten in Brazilië vol mee staan. En het personage is belangrijk voor de kijker, omdat de vader eerst nog meegaat met het verbod op abortus in Brazilië en later van mening verandert. Misschien wel omdat het thema van abortus nu ineens raakt aan zijn dochter, zijn eigen vlees en bloed.”

Wat opvalt is dat personages niet expliciet benadrukken dat ze bijvoorbeeld biseksueel zijn, maar dat dit gewoon als vanzelfsprekend wordt gebracht. Was u daar tijdens het schrijven van het script al mee bezig? “Daar werd ik me steeds meer bewust van. Ook tijdens de casting, omdat ik de acteurs steeds beter leerde kennen. De film draait om menselijke interactie en niet om de labeltjes die je op mensen kunt plakken. Bovendien vind ik het belachelijk dat mensen van wie hun lichaam of seksualiteit buiten de maatschappelijke norm valt in films steevast lijden aan een innerlijk conflict. Zo creëer je weer geweld met je beelden.”

Ik neem aan dat de acteurs elkaar niet kenden en dat de gemeenschap die zo nadrukkelijk in de film zit geleidelijk is ontstaan? “We werden een familie. En de energie die je in de film ziet was ook aanwezig als de camera uit stond. Dat had ook te maken met mijn aanpak. Aanvankelijk wisten we nog niet eens hoe we de film gingen maken en wanneer hij klaar zou zijn. We moesten vanwege het onderwerp ook filmen met veiligheidsmaatregelen. Maar het kwam erop neer dat ik mijn script heb terugbracht tot een document waarin situaties stonden omschreven, zodat de acteurs, een mix van professioneel en non-professioneel, ook hun eigen stem aan hun personages konden geven. Als er dan een scène was gefilmd, ging ik het script weer herschrijven. Als je op zo’n manier werkt, maakt het niet uit als het ineens begint te regenen, of als de vrachtwagen met de lichtspullen vaststaat op de snelweg; dan film je een scène elders, omdat de chemie tussen de acteurs er toch al is.”

Het zou vast onmogelijk zijn geweest om deze film te maken zonder acteurs die van dezelfde dingen dromen als de personages. Omdat die dromen en die idealen bijna van het doek spatten. “Het is explosief.”

Is uw film daarmee utopisch? “Nee.”

Tijdens de scène waarin Sofia aan Bel vertelt dat ze heeft gevreeën met een jongen blijft vooral het idee overeind dat zoiets normaal zou moeten zijn. “Precies, zonder daar een punt van te willen maken.”

Er is ook een scène waarin Sofia en Bel seks hebben die heel naturel, vanzelfsprekend aanvoelt. Ook zoiets zou je utopisch kunnen noemen. “Dat is hoe ik wil dat de wereld eruitziet. Ik wil dat geen utopie noemen, ik wil dat de realiteit noemen.”

Dat begint met kleine stappen? “Als Brazilië op den duur qua abortuswetgeving belandt op hetzelfde niveau als Uruguay, waar je tot twaalf weken een abortus mag uitvoeren, dan heb ik voor mijn gevoel al een deel van mijn missie volbracht.”

Levante is te zien vanaf 20 juni 2024.