Laura Carreira over On Falling

In haar bijzonder volgroeide debuut richt Laura Carreira de lens op het onzichtbare werk en het precaire bestaan van een jonge arbeidsmigrant. “Armoede is misschien eerder een symptoom van iets anders.”

De afstomping en het isolement van de hedendaagse consumptie-economie werd de laatste jaren niet zo treffend verbeeld als in het onsentimenteel krachtige arbeidersdrama On Falling. Daarin sleept de Portugese Aurora zich door lange, zware diensten in een distributiecentrum.

Een banaal ongelukje verraadt hoe dicht ze op het randje van de afgrond staat, zowel financieel als mentaal.

Afgelopen februari presenteerde Laura Carreira haar speelfilmdebuut op IFFR, waar Filmkrant haar sprak. “Ik vind het heel belangrijk om dit onderwerp naar de bioscoop te brengen, want dat dwingt ons om te reflecteren op ons leven, op hoe wij zijn, en te overwegen of we misschien iets anders moeten doen.”

Over onze relatie met werk maakte je al drie korte films [Monday, 2017; Red Hill, 2018; The Shift, 2020]. Wat bracht je op dit onderwerp en waarom keer je er telkens naar terug? “Op mijn achttiende verhuisde ik naar Schotland om film te gaan studeren. Dat was ook de periode waarin ik mijn eerste baantjes had. En dat was nogal een schok. Hoeveel je moet werken om in je minimale behoeften te kunnen voorzien en hoezeer het van invloed was op mijn leven en dat van mensen om me heen! Terwijl het in het verleden makkelijk was om met iemand af te spreken, waren er nu ineens shifts die niet met elkaar overlapten. Wilde ik iets leuks doen, dan moest ik daar verlof voor vragen. Ineens voelde het alsof mijn vrijheid zó klein was geworden.
“Dat gevoel is nooit meer helemaal weggegaan. Het werd een soort existentiële crisis: is dit hoe we onze levens leiden? Doordat ik film studeerde en probeerde filmmaker te worden ging ik beseffen hoezeer werk genegeerd wordt in cinema: we zien personages niet werken. Vanaf dat moment werd het een steeds grotere obsessie. Het is een onderwerp dat ons leven zo beïnvloedt en we staan er niet bij stil. We accepteren dat dit ‘normaal’ is, maar zo zie ik het echt niet.”

De film heeft veel aandacht voor de details van Aurora’s werk en zit vol observaties die je alleen maar van de werkvloer kan oppikken. Komt dat ook uit je eigen ervaring? “Ik heb zelf dit werk nooit gedaan, maar de research voor mijn vorige film over de gig economy bracht me op het spoor van de logistieke industrie. Zo ontdekte ik het beroep van orderpicker. Ik deed de tour die je ook in de film ziet, een heel vervreemdende ervaring. Daarna begon ik te spreken met individuen en een groot deel van de film is geïnspireerd op die conversaties. Ik hoorde veel dingen die ik interessant en betekenisvol vond en die naar mijn idee iets zeiden over de wereld, en niet alleen over dat werk.”

Een van die dingen is dat de druk die Aurora van alle kanten ervaart komt van gewone, goedbedoelende mensen die ook maar het werk doen waarvan zij zelf afhankelijk zijn. “Ook dat komt uit die gesprekken. Mensen wisten dat de managers ook hun eigen problemen hadden. Het werk is fysiek en mentaal zwaar, maar zoals een van hen zei: ‘Ik zou me nog rotter voelen als ik de manager was.’ Dat was het gevoel: goddank ben ik niet de manager. Het zou makkelijk zijn om van de managers de tegenstanders te maken, maar de dynamiek is vaak anders.
“In een eerdere versie van het script kreeg het personage het zwaarder te verduren, ook van de mensen om haar heen, zoals haar huisgenoten. Maar bij de laatste grote omwerking realiseerde ik me dat ik al dat antagonisme eruit kon halen en dat de film dan nog steeds overeind stond; dat het dezelfde film zou zijn, maar beter. Trouwer aan de ervaringen van mensen, waarin dwang vaak niet gepaard gaat met strenge woorden, maar met een glimlach – wat het alleen maar moeilijker maakt om ermee om te gaan.
“Dat was wel het punt waarop we het gevoel hadden dat we het grootste risico namen en waarop ik een aantal mensen ervan moest overtuigen dat het oké zou zijn. Want op papier zag het er minder dramatisch uit. En de film maken was de enige manier om te weten dat ik gelijk had.”

Er is bijna nooit een horizon in beeld: we zien Aurora vooral binnen of onderweg in het donker. “We wilden visueel een gevoel van claustrofobie oproepen, om over te brengen hoe het werk beïnvloedt hoe zij zich voelt, niet alleen in werktijd maar ook daarna. Want als het fysiek en psychisch zoveel van je vraagt, ben je te moe om een leven op te bouwen buiten je werk en betekenisvolle relaties te vormen. Ik merkte in de gesprekken ook hoe moeilijk het is om een toekomst voor je te zien. Sommige mensen die ik sprak waren volkomen gedemoraliseerd, tot op het punt waarop ze niet meer geloofden dat een andere baan enige verbetering kon brengen. Er was een gevoel van hopeloosheid waarvan ik vond dat het in de film moest.”

Is het belangrijk dat Aurora een immigrant is? “Vanuit mijn eigen ervaring zeker. Er was een ongemakkelijk gevoel uit die eerste jaren in Schotland dat ik in de film kon leggen, een soort ontheemding. En ook vanwege het anti-immigratiesentiment in het Verenigd Koninkrijk voelde het belangrijk. Om te laten zien: er is onzichtbare arbeid, waar jouw gemak van afhankelijk is, en veel mensen die dat werk doen zijn migrant.”

Tegelijk laat je zien dat haar toestand vooral bepaald wordt door de omstandigheden waaronder ze in haar levensonderhoud moet voorzien; haar migrant-zijn lijkt daarin niet de doorslag te geven. “Wat precies haar connectie met haar land is, hou ik bewust open, maar wat ik vooral belangrijk vond is dat ze niemand echt om hulp durft te vragen. Toen ik de thema’s van eenzaamheid en armoede onderzocht, keek ik ook naar de gevoelens van schaamte die daarbij horen. Die schaamte betekent dat je jezelf de schuld geeft van de situatie waarin je bent beland. Wanneer je als migrant naar een ander land verhuist, wil je het fantasieverhaal ophangen. Er zijn meerdere versies van Aurora’s bestaan denkbaar, maar in al die gevallen zou deze week – de film speelt zich af over een periode van een ruime week – voor haar hetzelfde uitpakken. Als ze mensen had met wie ze in Portugal contact kon zoeken, dan nog denk ik dat dit een week is waarin ze dat niet zou willen doen.”

Je bent met dit onderwerp geloof ik nog niet klaar? “Nee. Er is onlangs onderzoek gedaan waaruit bleek dat bijna de helft van de mensen die in distributiecentra werken zich in de schulden moet steken om elke maand hun rekeningen te kunnen betalen. Dat is behoorlijk schokkend, vooral als je weet dat sommige van die bedrijven enorme winsten maken. En dan het idee dat het jouw schuld is als je de eindjes niet aan elkaar weet te knopen – ik vind dat erg problematisch. Armoede wordt vaak op een heel stereotiepe manier getoond en gekoppeld aan beslissingen van het individu. Ik vond het belangrijk om een andere voorstelling van armoede te tonen. Een die meer oog heeft voor de omstandigheden waarin mensen leven, en waarin armoede misschien eerder een symptoom is van iets anders.
“Dat kun je doortrekken naar mentale gezondheid. Ook als je depressief of angstig bent, word je geacht individueel naar een oplossing te zoeken. Maar het heeft allemaal te maken met hoe je je verbonden voelt met de wereld en de mensen om je heen, en of je voelt dat er iemand om je geeft. Daarom wilde ik ook die menselijke momenten van connectie met vreemden in de film hebben. Uiteindelijk geven we om elkaar. Maar we bouwen geen economisch systeem dat daarvoor kansen creëert, we hebben niet genoeg tijd om er echt te zijn voor elkaar. Terwijl dat heel erg in ons dna zit. Dat moeten we niet vergeten.”